Najada

Zyta Oryszyn zadebiutowała w 1970 roku poruszającą opowieścią o życiu na wsi, łącząc czułość z odważnym stylem pisarskim. "Najada" przedstawia świat, gdzie role i tożsamości wydają się na stałe przypisane, lecz rzeczywistość pokazuje niespodziewane oblicze życia. Po pięciu dekadach od premiery, książka jawi się jako ważny kontrapunkt do męskiego spojrzenia na wiejską literaturę, które reprezentują tacy autorzy jak Myśliwski, Pilot czy Redliński. Oryszyn jednak wnosi unikalną perspektywę.

Bohaterki "Najady" – jak Amy Topolniakówna czy francuska babka Marychny – to kobiety o trudnych, tajemniczych losach. Przeżywają dramaty związane z miłością i macierzyństwem; ich historie są mroczne i pełne emocji, przypominając o odwiecznych kobiecych doświadczeniach. Z posłowia Ingi Iwasiów wyłania się obraz kobiet, które stają się "pannami z dzieckiem", umierają przy porodzie lub na skutek nielegalnych aborcji, a czasem wybierają samobójstwo, skrywając się w wodach jak mityczne nimfy, dążąc do innego wymiaru losu.

Proza Oryszyn porywa jak rwący strumień – nagle znajdujesz się na wozie, plując pestkami wiśni i zaglądając ludziom do domów, by wysłuchać wieczornych opowieści. Marychna, nieco odosobniona bohaterka, szepcze kolejną z tych historii, ukazując, że emocje i wyzwania pozostają aktualne mimo upływu czasu.

Chociaż polska wieś uległa transformacji, "Najada" nie traci na aktualności i znaczeniu. Pierwsza scena, gdzie smyczek ociera się o pośladki młodej dziewczyny, aż po mocną końcówkę, pełne zmysłowych obrazów i intensywnych przeżyć, książka wzbudza silne emocje i zostawia trwałe wrażenie - jak zauważa Martyna Bunda, mamy do czynienia z naprawdę wyjątkową powieścią.

Zyta Oryszyn (1940–2018) znana jest jako pisarka i dziennikarka, autorka wielu dzieł, w tym "Melodramatu", "Gaba-Gaba" i "Czarnej iluminacji". Dzięki pracy w drugim obiegu jako redaktorka, pozostawiła ślad w literackim świecie, zostając nagrodzona za "Ocalenie Atlantydy" oraz nominowana do prestiżowej Nagrody Literackiej Nike. "Najada", nagrodzona imieniem Wilhelma Macha, stanowi spełniony debiut, który wciąż wzbudza żywe zainteresowanie czytelników.