Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce

Reforma rolna, zrealizowana w latach 1944–1945, polegająca na wywłaszczeniu dużych właścicieli ziemskich i przekazaniu ziemi chłopom, pozostaje jednym z najsłabiej zbadanych rozdziałów polskiej historii powojennej. W epoce PRL podkreślano przede wszystkim poprawę warunków życia chłopów i robotników rolnych. Po 1989 roku odnaleźć można liczne wspomnienia ziemian, które opisują wywłaszczenie, a badania nad wsią skupiły się na późniejszych wydarzeniach, koncentrując się na oporze chłopskim wobec kolektywizacji i społecznych konsekwencjach istnienia PGR-ów.

Książka Anny Wylegały zajmuje się tym niedostatecznie zbadanym okresem, wpisując się w aktualny trend badań nad historią, widzianą przez pryzmat losów codziennych ludzi. Autorka analizuje doświadczenia zarówno poszkodowanych ziemian, jak i korzystających z reformy służb folwarcznych oraz bezrolnych chłopów. Szczególną uwagę poświęca konkretnym miejscom i społecznościom, pokazując, jak zamienione po 1945 roku dwory na biura spółdzielni, mieszkania dla kierowników PGR-ów, przedszkola, świetlice czy ośrodki zdrowia wpływały na kształt wsi i codzienne życie jej mieszkańców. Książka porusza też kwestię, jak pamięć o reformie jest pielęgnowana wśród potomków chłopów i ziemian, jakie postawy dominują wobec dawnego dziedzictwa i jak obecnie funkcjonują dawne przestrzenie dworskie.

Reforma rolna była jednym z kluczowych wydarzeń XX wieku w Polsce, a jej wspomnienie trwa do dziś. Wywołała emocje - od niepewności i strachu przed nadciągającymi ze Wschodu, po nadzieję na poprawę bytu. Skutki tej transformacji były znamienne: zagłada ziemiaństwa i nowa struktura własności na wsi. Zachowany w pracy Anny Wylegały obraz tych czasów oddaje zarówno emocje, jak i społeczne przemiany tamtego okresu, co docenia Marcin Zaremba, autor "Wielkiej trwogi".