Akcja Specjalna "Wisła"

Nowe wydanie popularnej i bogato ilustrowanej monografii poświęconej operacji „Wisła” zostało wzbogacone o dodatkowy rozdział. Skupia się on na działaniach wojskowych skierowanych przeciwko ukraińskiemu podziemiu oraz na akcji przesiedleńczej, realizowanej po formalnym zakończeniu operacji. Historia operacji „Wisła” od dawna budzi silne emocje, jednak do tej pory brakowało monografii, która kompleksowo badałaby nie tylko samą akcję, ale również związane z nią działania wojskowe — zarówno wysiedleńcze, jak i przeciwpartyzanckie. Dotychczasowe zbiory dokumentów i publikacje, mimo swojej wartości, nie wypełniły całkowicie tej luki. Praca Jana Pisulińskiego w znacznym stopniu uzupełnia te braki, przynosząc nowe informacje i analizy. Doświadczenie autora w badaniu wysiedleń na Ukrainę w latach 1944-1946 naturalnie przygotowało go do podjęcia tego tematu. Opracowanie to oparte jest na szeroko zakrojonych badaniach archiwalnych oraz dogłębnej analizie literatury, zarówno polskiej, jak i zagranicznej. Pisuliński umiejętnie tworzy narrację pokazującą szczegółowy obraz wysiedleń oraz likwidacji ukraińskiego podziemia, które miały miejsce między kwietniem a końcem lipca 1947 roku.

Przez ponad dwa lata, władze komunistyczne bagatelizowały zagadnienie ukraińskiego podziemia. Dopiero wiosną 1947 roku, po uporaniu się z polskim ruchem oporu, postanowiły wysłać do południowo-wschodniej Polski ponad 20 tysięcy żołnierzy. Siły te, wzmocnione przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa, policji i innych służb, zostały zgrupowane w Operacyjnej Grupie Wisła. 20 kwietnia rozpoczęła ona największą po wojnie akcję w regionie, określaną wtedy jako specjalna operacja Wisła. Jej zadaniem była likwidacja ukraińskiego podziemia. Równocześnie rządzący komuniści zarządzili przymusowe przesiedlenie ukraińskiej ludności oraz rodzin mieszanych na tzw. ziemie odzyskane na północy i zachodzie kraju, obejmujące także obszary, gdzie ukraińskie podziemie nie działało. Do 31 lipca 1947 roku przesiedlono ponad 135 tysięcy osób, w tym wielu Polaków. Działania przeciwko podziemiu osłabiły jego struktury i doprowadziły do jego demobilizacji, a kilka tysięcy ludzi umieszczono w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie.