Schodami w górę schodami w dół

Rzecz rozgrywa się latem 1939 roku. Za miejscem akcji, nieistniejącym podtatrzańskim miasteczkiem na Podbaziu, kryje się oczywiście Zakopane. Swego czasu spór czy za bohaterami książki stoją autentyczne osobistości przedwojennego Zakopanego (m.in. Maria Kasprowiczowa, Karol Stryjeński) i kogo w związku z tym autor obraził i pomówił, czy też może raczej Choromański nadał postaciom literackim tylko pewne ich cechy, rozgrzewał do białości i to nie tylko krytyków literackich. Dziś gdy emocje opadły rozgryzanie tajemnicy kto jest kim, nadal dodaje czytaniu pikanterii, ale nie przeszkadza już delektować się samą powieścią.Bohaterowie książki, mieszkańcy kurortu na Podbaziu takiego Davos w miniaturze to podleczeni gruźlicy, ich lekarze oraz interesujący wykolejeńcy. Plotkują, piją, grają w karty i żyją w nietypowych związkach. Miewają jak się okaże dość paskudne tajemnice i wiodą podwójne życie. Przybyszem, a zarazem narratorem jest młody artysta Nitonicki spędzający tu wakacje i utrzymujący się z malowania portretów. Autentyzmu postaci narratora dodaje fakt, że sam Choromański nie tylko w młodości sporo malował i rysował, ale i przez całe życie przyjaźnił się z malarzami (m.in. z Rafałem Malczewskim).Schodami w górę, schodami w dół można czytać na wielu poziomach. To nie tylko uniwersalna powieść obyczajowo-psychologiczna z elementami erotycznymi oraz frapującą intrygą kryminalną, które składają się na przenikliwe i zarazem zabawne studium funkcjonowania małej i specyficznej społeczności. To także zatrzymany w wyraziście plastycznym kadrze obraz świata, który gwałtownie i bezpowrotnie zniknął w momencie wybuchu II wojny światowej. Wreszcie to również brawurowa literacka zabawa konwencjami, jak napisała Hanna Kirchner: Struktura świata jest boŹwiem dla Choromańskiego totalnie groteskowa jak dla Witkacego i Gombrowicza. Jeśli jest to GoŹgol Polski międzywojennej, to taki, który przeszedł wtajemniczenie w Kafkę i Dostojewskiego. (Diabli wiedzą co, czyli Choromański, 1973).Michał Choromański (19041972) prozaik, dramatopisarz, poeta i tłumacz. Urodził się na Ukrainie w Jelizawietgradzie jako syn Konstantego, mikrobiologa i Aleksandry z Rogasskich. Był krewnym Jarosława Iwaszkiewicza i Karola Szymanowskiego. Polak, w którego domu mówiło się po rosyjsku i po francusku. Podobnie jak bohater Schodami w górę, schodami w dół Choromański był wiecznym przybyszem. W 1918 roku straciwszy ojca w wybuchu bomby na ulicy Kijowa, wyjechał z Rosji z matką i siostrą ostatnim eszalomem. Po wybuchu II wojny światowej, zmuszony do opuszczenia Polski zamieszkał w Brazylii i Kanadzie. Gdy wrócił do Warszawy w 1957 roku i został w kraju na piętnaście lat aż do śmierci ponownie stał się przyjezdnym. Autor m.in. Zazdrości i medycyny (1933), Szpitala Czerwonego Krzyża (1937), Prolegomeny do wszelkich nauk hermetycznych (1958), Słowackiego wysp tropikalnych (1969).