Rosja Ukraina Białoruś

W lutym br. deficyt budżetowy dla Federacji Rosyjskiej osiągnął wartość spodziewaną dla okresu rozliczeniowego przyjętą na cały 2023 rok. W ciągu ostatnich miesięcy potężne wahania cen surowców energetycznych stawiają pod dużym znakiem zapytania rosyjską gospodarkę. Izolowanie Rosji na arenie międzynarodowej powoduje liczne trudności w zakresie łagodzenia efektów sankcji nałożonych na Zachód. Dobrym przykładem pozostaje w tym zakresie postawa Indii. Okazuje się, że import surowców energetycznych do Indii z Rosji w ciągu roku zwiększył się o 150%. Jednocześnie Moskwa rozlicza się z New Delhi za pomocą rupii, a hinduska konstytucja zakłada liczne ograniczenia w zakresie wymiany walut. Relacje Rosji z Indiami, choć mocno niejednoznaczne, wskazują na dwojaki problem rosyjskiej gospodarki: uzależnienie z jednej strony od eksportu surowców energetycznych, z drugiej zaś silne powiązania z dolarem. Nie jest to zresztą, jak przekonuje Sylwester Gardocki w książce „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, cecha właściwa jedynie dla gospodarki rosyjskiej. W szerszym kontekście zdaniem polskiego ekonomisty, kraje Europy Wschodniej po transformacji ustrojowej, związaną z rozpadem Związku Radzieckiego, nie odnalazły na swoje nieszczęście ścieżki prowadzącej do uniezależnienia się od przemysłu wydobywczego. A to z kolei, w ocenie autora publikacji „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, przekłada się na konkretne rozwiązania w zakresie kierunku rozwoju, jakie wyznaczają w XXI wieku dla swoich krajów politycy w Moskwie, Mińsku oraz w Kijowie.
 
Kiedy John Sidney McCain, znany amerykański senator z ramienia Partii Republikańskiej, wygłosił słynne słowa: „Rosja to wielka stacja benzynowa udająca państwo”, wielu uznało je za błyskotliwą metaforę. Warto przypomnieć, że 2008 rok to festiwal poważnych przetasowań na geopolitycznej mapie świata. Jak wyjaśnia Sylwester Gardocki w książce „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, świat był zbyt zajęty sobą, aby zauważyć, jak stare sojusze zamieniają się w konflikty, a fundamentem dla dynamicznych zmian okazały się przemiany gospodarcze pierwszej dekady XXI wieku. Sylwester Gardocki szczegółowo omawia zagadnienia polityki zagranicznej Rosji, Ukrainy i Białorusi, w tym również relacje z sąsiadami i kwestie związane z bezpieczeństwem. Z europejskiego punktu widzenia trudno sobie to wyobrazić, ale granica lądowa między Federacją Rosyjską i Chińską Republiką Ludową wynosi aż 4 209 kilometrów! Autor książki „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” szczególnie dużo miejsca poświęca inicjatywie realizowanej przez władze w Moskwie i Pekinie w zakresie współpracy energetycznej. Mowa o gazociągu „Power of Siberia”, który od samego początku miał mieć znaczenie strategiczne dla długofalowej polityki prowadzonej przez polityków obu sąsiadujących ze sobą mocarstw. Jak wyjaśnia Sylwester Gardocki w książce „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, gazociąg „Power of Siberia” ma strategiczne znaczenie dla Rosji, ponieważ umożliwia dywersyfikowanie eksportu gazu ziemnego, surowca kluczowego dla wpływów do rosyjskiego budżetu. Wieloletni kontrakt na dostawy gazu do Chin zabezpiecza rosyjską pozycję na rynku gazowym w Azji. A jakie korzyści z tytułu wspomnianego projektu mają Chiny? Dla Państwa Środka, w ocenie polskiego politologa, gazociąg „Power of Siberia” pozostaje kluczowy ze względu na rosnące zapotrzebowanie na gaz ziemny. Od ponad czterech dekad Chiny notują imponującą dynamikę w zakresie wzrostu PKB. Ogromny popyt chińskiego przemysłu na surowce z Rosji wydaje się jednocześnie wprost proporcjonalny do słabnącej pozycji Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej. Zainteresowała mnie uwaga polskiego politologa, że w gruncie rzeczy korzyści, jakie wynikały dla Rosji z gazociągów biegnących na zachód Europy, nijak nie można porównać do korzyści z użytkowania gazociągu „Power of Siberia”. Ów dysonans poznawczy wynika z faktu, że Europa nie dysponowała przez długi czas alternatywą dla rosyjskich surowców, a korzystne relacje Moskwy z Berlinem umożliwiały realizowanie taktyki „business as usual”. Co ciekawe, porozumienie między sąsiadami Polski umożliwiło Moskwie stopniowe odchodzenie od wykorzystywania przepustowości gazociągu Jamal-Europa. Budowa nitki biegnącej przez terytorium Polski rozpoczęła się jeszcze w 1994 roku i miała stanowić symbol poprawnych relacjach na linii Moskwa-Warszawa w nowym rozdaniu po transformacji ustrojowej w obu krajach. W przyszłym roku gazociąg Jamal-Europa będzie obchodził 30-lecie istnienia, jednocześnie  od wielu miesięcy nie płynie nim gaz na skutek politycznych decyzji podjętych przez prezydenta Władimira Putina.

Książka „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” wydana nakładem wydawnictwa Adam Marszałek wydaje się pozycją w równym stopniu niepozorną, co zaskakującą w swojej treści i warta polecenia. Niewiele ponad 200 stron publikacji Sylwestra Gardockiego umożliwia zrozumienie systemowych błędów popełnianych przez kluczowych polityków w Rosji, Białorusi i na Ukrainie w ciągu minionych trzech dekad. Brak reform gospodarki, stworzenie systemu quasi-oligarchicznego czy też tłumienie przejawów społeczeństwa demokratycznego w istocie nie pozwoliło omawianym przez polskiego politologa krajom przeorientować się wyraźnie na zachód ze wszystkimi jego konsekwencjami, czyli w pierwszej kolejności przyjęciem gospodarki wolnorynkowej. .

Książkę Sylwestra Gardockiego pod tytułem „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” przeczytałem z polecenia jednego z doktorantów na kierunku stosunki międzynarodowe. Z oczywistych powodów wektory zainteresowania w dziedzinie dydaktyki na wydziale studiów międzynarodowych przesunięte zostały w kierunku wschodnim. Wojna Rosji z Ukrainą zmieniła perspektywę wykładowców i studentów, a podczas wykładów i ćwiczeń często padają pytania: dlaczego? Dlaczego Federacja Rosyjska zdecydowała się prowadzić brutalną i krwawą wojnę, jaką ludzkość wcześniej pamiętała jedynie z czarno-białych fotografii opisujących wydarzenia związane z II Wojną Światową? Przy okazji jednego z wykładów, profesor wskazał na publikację „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” jako źródło rzetelnej i wyczerpującej wiedzy w zakresie braku kompatybilności rosyjskiej, białoruskiej i w końcu ukraińskiej państwowości z rozwiązaniami przyjętymi na zachodzie. A tam, gdzie brak porozumienia i widać kurs kolizyjny, tam wcześniej czy później objawia się cyniczna gra o strefę wpływów, jak wyjaśnia Sylwester Gardocki.

 Warto przypomnieć, że autorem książki „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, że choć w 1990 roku Związek Radziecki wydawał się dogorywać, to jednak na samym Kremlu pojawiały się głosy w zakresie potrzeby jego odrestaurowania. Chodzi oczywiście o słynny pucz Janajewa, kiedy to grupa spiskowców sparaliżowała życie polityczne w Moskwie przy cichym wsparciu wschodzącej gwiazdy rosyjskiej polityki: Borysa Jelcyna. To właśnie mocno frywolny w swoim sposobie bycia przyszły prezydent Federacji Rosyjskiej, publicznie artykułował potrzebę rozpadu ZSRR i stworzenia Wspólnoty Niepodległych Państw. Znamienne, jak przekonuje Sylwester Gardocki w książce „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”, że choć władze na Kremlu oficjalnie uznały niepodległość byłych republik ZSRR, to w rzeczywistości przez kolejne dekady czyniły starania o podporządkowanie władz na Białorusi i Kijowie. Książka „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” wydana nakładem wydawnictwa Adam Marszałek miała premierę jeszcze w 2013 roku. Od tamtego czasu wiele się zmieniło: z jednej strony Ukraina wykonała konkretny zwrot na Zachód, z drugiej zaś Białoruś wydaje się skazana na kooperację z Rosją. Publikacja Sylwestra Gardockiego umożliwia zrozumienie, kiedy drogi obu stolic zaczęły się rozmijać i jednocześnie stanowi podpowiedź, dlaczego mimo wszystko relacje na linii Mińsk-Kijów pozostają umiarkowanie poprawne. W kuluarach zachodnich gabinetów mówi się otwarcie, że to władze Ukrainy naciskają obecnie na partnerów zachodnich, aby Ci nie nakładali na Białoruś kolejnych sankcji. Z kolei prezydent Aleksandr Łukaszenko umiejętnie lawiruje pomiędzy zaspokajaniem oczekiwań Kremla i zachowywaniem niezależności wobec toczącej się wojny na wschodzie. Dobre relacje obu stolic, jak przekonuje Sylwester Gardocki, wynikały w przeszłości nie tylko wobec pogłębionej współpracy gospodarczej, ale przede wszystkim ze strategicznego niewystępowania przeciwko sobie na arenie międzynarodowej. Ciekawe w tym zakresie spostrzeżenie prezentuje autor książki „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju”. Polski politolog uważa, że chociaż Aleksander Łukaszenko pozostaje de facto dyktatorem na Białorusi, to jednak przez cały XXI wiek udanie balansował wpływy Rosji, Ukrainy i Polski na swoim terytorium. Taka postawa wymagała ogromnej zręczności politycznej i równie dobrej intuicji, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, jak długo prezydent Republiki Białoruskiej pozostawał w dobrej komitywie z państwami Unii Europejskiej. Wydaje się jednak, jak zauważa Sylwester Gardocki, że w systemach społeczno-politycznych Rosji i Białorusi  istnieje wyraźny brak przestrzeni dla wdrażania rozwiązań obecnych na Zachodzie. Tym samym można odnieść wrażenie, że Władimir Putin i Aleksander Łukaszenko mieli świadomość nieuchronnego konfliktu z Zachodem od dłuższego czasu. Przypomnę, książka „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” miała premierę przed dekadą, i już wtedy polski autor zwracał uwagę na poważny kurs kolizyjny w odniesieniu do krajów należących do bloku postsowieckiego. 

Jeśli szukać publikacji wyjaśniającej, w jaki sposób Rosja i Białoruś gotowały się do wystąpienia przeciwko światu, to książka Sylwestra Gardockiego pod tytułem „Rosja. Ukraina. Białoruś. Wybrane dylematy rozwoju” będzie świetnym wyborem. Z perspektywy czasu tylko jeden z wymienionych narodów podjął walkę na śmierć i życie w kierunku zerwania z przeszłością i budowania nowej przyszłości bez dawnej, komunistycznej spuścizny. Może właśnie o to toczy się wojna w Ukrainie?