Pamięć zbiorowa w dyskursie publicznym

Paweł Ciołkiewicz w swojej książce przeprowadza szczegółową analizę debaty publicznej toczącej się w polskich mediach w latach 2000-2006. Tematem tej debaty były wypędzenia oraz koncepcja powstania Centrum przeciwko Wypędzeniom. Autor podchodzi do tego zagadnienia z perspektywy socjologicznej analizy dyskursu publicznego, jednocześnie umiejscawiając je w kontekście pamięci zbiorowej.

Książka zwraca uwagę szczególnie na kontrowersje dotyczące traktowania historycznych źródeł i interpretacji przeszłości przez pryzmat nowych kryteriów. Ciołkiewicz sugeruje, że ten spór symbolizuje pojawienie się nowego podejścia do przeszłości, które zastępuje tradycyjny, pozytywistyczny model historii. Rozważania te mają wpływ zarówno na polską, jak i niemiecką pamięć zbiorową, którą autor zestawia z koncepcją świadomości historycznej. Według Ciołkiewicza, walka o kształt pamięci zbiorowej jest nierozerwalnie związana z walką o tożsamość zbiorową oraz pragnieniem uzyskania wsparcia dla procesów legitymizowania władzy.

Debata nabrała na intensywności po przedstawieniu przez Erikę Steinbach, przewodniczącej Związku Wypędzonych, wniosków w Bundestagu w czerwcu 2000 roku. Dodatkowo, dyskusję zaostrzył temat roszczeń majątkowych. Ze strony niemieckiej pojawiły się żądania dotyczące własności pozostawionej przez przesiedleńców, na co Polska odpowiedziała postulatami dotyczącymi reparacji wojennych za zniszczenia podczas wojny.

Zakończenie tego etapu sporu nastąpiło po uchwaleniu w Niemczech ustawy we wrześniu 2008 roku. Ustawa ta powołała fundację Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie, której celem była budowa muzeum, co zamknęło pewien rozdział tej dyskusji.