Pola. Ukryte życie Apolonii Machczyńskiej-Świątek

Czy istnieje możliwość dotarcia do najgłębszych korzeni, gdy na powierzchni nie zostają już prawie żadne ślady? Czy możliwe jest odtworzenie rodzinnej i zbiorowej historii? Śmierć Apolonii Machczyńskiej-Świątek stała się elementem narodowego mitu. Zginęła z rąk nazistów za ukrywanie Żydów; jej historia została opisana w reportażu i przeniesiona na deski teatru jako dramatyczny wybór między życiem ojca a córki. Jednak publiczna narracja o śmierci Poli nie jest zgodna z prawdą jej ostatnich dni ani z życiem, które było przemilczane i nieobecne w rodzinnym przekazie. Grażyna Plebanek, wnuczka Poli i pisarka, która o istnieniu babki dowiedziała się dopiero jako dziesięcioletnie dziecko, podjęła próbę zrekonstruowania tej enigmatycznej biografii. Poszukiwania niespodziewanie połączyły ją z rodziną rozdzieloną wydarzeniami 1943 roku. Niemal niemożliwe do odtworzenia fakty Plebanek przeplata fabularyzowaną narracją, gdy wyobraźnia literacka staje się mostem do poznania babci, inspirującej kobiety z osiedla Plebanki, która była brakującym elementem rodzinnej historii. Biografia Apolonii, odtworzona przez jej wnuczkę, nie tylko ożywia postać historycznej bohaterki, ale też umożliwia powrót do źródeł własnej pamięci. Grażyna Plebanek zachwyca jako opowiadaczka, tworząc tę historię z lekkością i sugestywnością, wiedząc, że należy ona przede wszystkim do niej. Ta piękna książka jest świadectwem, że przywrócenie pamięci wymaga gotowości na przyjęcie prawdy.

Grażyna Plebanek w swojej książce „Pola” tworzy fascynujący zapis poszukiwań opartych na rodzinnej pamięci i odnalezionych dokumentach, próbując „nakreślić” wizerunek swojej babki, Apolonii Machczyńskiej (1911-1943). Autorka stwierdza, że jej historia wykracza poza granice powieści, reportażu, sztuki czy filmu, będąc trwającą opowieścią. Plebanek sięga do polskich kompleksów i „milczących dyskursów”, a jej bohaterka, tytułowa Pola, stała się wcieleniem kulturowej „inności”, udzielając schronienia Żydom w najbardziej niebezpiecznym momencie. W powieści autorce udaje się ukazać siłę „nieprawych” życiorysów i odsłonić prawdę kryjącą się w zasłyszanych dzieciństwie historiach, dotykając tematów rzadko eksplorowanych w literaturze zdominowanej przez martyrologię. W efekcie, powieść Plebanek staje się nie tylko wysokiej próby dziełem literackim, lecz także sensualną mapą polskiej prowincji, której sercem było miasto Kock, okiem historyka i antropologa kultury, prof. Rocha Sulimy.