Na plaży Chesil

Pierwszą rzeczą, jaką powinniście wiedzieć o tej książce, jest to, że - podobnie jak inne książki Iana McEwana, które czytałam - jest to najbardziej niewygodna, niezręczna i dziwna powieść, jaką kiedykolwiek przeczytacie. Nie wierzycie mi? A gdybym wam powiedziała, że książka - która ma około 200 stron - obejmuje tylko dwie godziny: dwie pierwsze godziny miesiąca miodowego nowożeńców, podczas którego nieudolnie próbują skonsumować swoje małżeństwo? I że oboje mają bardzo wstydliwe dysfunkcje seksualne?

Cóż, o tym właśnie jest ta książka. Czytelnik przygląda się bezradnie, jak dwoje nowożeńców, Edward i Florence, siedzą w pokoju hotelowym na plaży zażenowani do granic możliwości. Jest rok 1962, u progu rewolucji seksualnej, a para nie ma na tyle przytomności umysłu ani nawet słownictwa, by otwarcie się ze sobą porozumieć. Aż do ostatniego rozdziału książki pada zaledwie kilka słów (trudno mi było nie użyć tu słowa "punkt kulminacyjny", ale staram się zachować klasę). Za pośrednictwem wszechwiedzącego narratora poznajemy również retrospekcje z ich dzieciństwa. Na światło dzienne wychodzi skomplikowana plątanina emocji i kontekstów. Coraz bardziej widoczny staje się katastroficzny ton początku powieści.

Przez pierwsze około 50 stron byłam przekonana, że McEwan po prostu sprzedaje nam (po raz kolejny) pokaz dziwolągów - że jest popularnym autorem, ponieważ ludzie lubią czytać o seksie i dziwnych problemach seksualnych innych ludzi. Komu potrzebna jest fabuła czy dobrze skonstruowane zdania, skoro możemy mieć kazirodztwo, uszkodzenie mózgu, zaburzenia erekcji i scenę seksu liczącą 30 000 słów? Niech żyje poczucie winy i wstydu innych ludzi! Ale czytałam dalej i cieszę się, że to zrobiłam. Poprzez szereg płynnych retrospekcji historia tej pary rozwijała się przede mną - powoli, systematycznie i sprawnie, tak, że teraz jestem przekonana, iż Ian McEwan jest geniuszem.

Bohaterowie “Na plaży Chesil” z każdą stroną uczyli się i rozumieli coraz więcej i głębiej. Czułam się jak w rozkwicie albo, żeby nie być gołosłowną, jak obraz, który powoli nabiera ostrości. Wiele razy, gdy autorzy ujawniają informacje, wydaje się to tanie lub jakby ukrywali je przed czytelnikiem, aby ten mógł dalej czytać - jak w kryminale. Ale prawdziwy dar McEwana polega na naturalnym i subtelnym sposobie, w jaki przedstawia informacje czytelnikowi. Wiele z największych odkryć w książce nigdy nie jest powiedzianych wprost, a jedynie “sączy się” do fabuły, aż do momentu, gdy czytelnik zrozumie, że każde z nich jest prawdą.

Nie byłam przygotowana na to, jak bardzo rozbudowana będzie ta książka - McEwan zręcznie porusza tematy różnic klasowych, przyzwoitości, miłości, seksu i seksualności, a wszystko to w oszczędnej prozie, która mówi tak wiele w książce, której konflikt, jak na ironię, opiera się na braku zrozumienia ze strony obu bohaterów.

We wstępie do tej książki, świeżo upieczeni mąż i żona siedzą w pokoju hotelowym, wsłuchując się w szum morza na południowym wybrzeżu Anglii. W jednym pokoju jedzą posiłek, w drugim czeka na nich łóżko. Kochają się, nie ma co do tego wątpliwości, ale są niedoświadczeni i skrycie się boją. Książka opowiada, jak dotarli do tego momentu i co się stanie z ich miłością i obawami, gdy będą przechodzić z jednego pokoju do drugiego.

McEwan nie pisał wcześniej tak szczegółowo o seksie, ale jego teksty nigdy nie są prymitywne. Każdy szczegół służy zilustrowaniu psychologicznej relacji między tymi dwoma utalentowanymi i opiekuńczymi młodymi ludźmi. W tę szczególną noc, jak w grze o wysoką stawkę, ich łóżko dla nowożeńców staje się planszą, na której rozgrywają się wszystkie inne elementy ich związku. Cofając się do początku lat sześćdziesiątych, do tej mrocznej godziny tuż przed nadejściem rewolucji seksualnej, McEwan dokonuje niezwykłego wyczynu, jakim jest cofnięcie nowoczesnego wyzwolenia seksu z małżeństwa i powrót do sposobu myślenia, w którym małżeństwo było nie tylko umową na seks, ale seks mógł być także głównym powodem zawarcia małżeństwa. Ale nie jedynym. Skupienie się na sypialni skłania również do zastanowienia się nad wszystkimi innymi cechami, jakie ci dwoje wnoszą do swojego małżeństwa, i już po chwili ma się wrażenie, że zna się ich bardzo dobrze. Edward jest błyskotliwym młodym człowiekiem, który niedawno uzyskał tytuł naukowy. Florence pochodzi z bardziej wyrafinowanej społecznie rodziny, choć sama w większości spraw jest naiwna. Jedynym wyjątkiem jest jej powołanie jako skrzypaczki; tutaj, podobnie jak w “Sobocie”, McEwan w niezwykły sposób posługuje się muzyką. Oboje są błyskotliwi, utalentowani, czują przypływ nowych możliwości, ale dzielą ich duże różnice społeczne i kulturowe, a każde z nich pragnie czegoś innego.

Ale McEwan nie kończy tej historii w sypialni ani na plaży. Podobnie jak w “Pokucie”, choć na zaledwie kilku stronach, dodaje epilog, w którym kontynuuje opowieść o kilkadziesiąt lat do przodu. Wówczas wydawało mi się, że jest on zbyt krótki, by uspokoić wszystkie emocje wzbudzone przez poprzednie strony, ale teraz, gdy piszę, kilka godzin po zamknięciu książki, zaczynam dostrzegać jego słuszność i doceniać pocieszenie.

To, co kocham w McEwanie, to nie tylko jego wnikliwa analiza, ale także umiejętność wprowadzenia do swojej opowieści odrobiny humoru. “Na plaży Chesil” jest również przejmująca, szczera i doskonale opowiedziana. Lęki, tajemnice i błędne wrażenia mogą zniszczyć to, co na pozór wydaje się proste i prawdziwe. Stary stereotyp, że do szczęścia potrzebna jest tylko miłość, został zburzony. Wspólne życie wymaga o wiele mocniejszych podstaw.

Pierwszą rzeczą, jaką powinniście wiedzieć o tej książce, jest to, że - podobnie jak inne książki Iana McEwana, które czytałam - jest to najbardziej niewygodna, niezręczna i dziwna powieść, jaką kiedykolwiek przeczytacie. Nie wierzycie mi? A gdybym wam powiedziała, że książka - która ma około 200 stron - obejmuje tylko dwie godziny: dwie pierwsze godziny miesiąca miodowego nowożeńców, podczas którego nieudolnie próbują skonsumować swoje małżeństwo? I że oboje mają bardzo wstydliwe dysfunkcje seksualne?

Cóż, o tym właśnie jest ta książka. Czytelnik przygląda się bezradnie, jak dwoje nowożeńców, Edward i Florence, siedzą w pokoju hotelowym na plaży zażenowani do granic możliwości. Jest rok 1962, u progu rewolucji seksualnej, a para nie ma na tyle przytomności umysłu ani nawet słownictwa, by otwarcie się ze sobą porozumieć. Aż do ostatniego rozdziału książki pada zaledwie kilka słów (trudno mi było nie użyć tu słowa "punkt kulminacyjny", ale staram się zachować klasę). Za pośrednictwem wszechwiedzącego narratora poznajemy również retrospekcje z ich dzieciństwa. Na światło dzienne wychodzi skomplikowana plątanina emocji i kontekstów. Coraz bardziej widoczny staje się katastroficzny ton początku powieści.

Przez pierwsze około 50 stron byłam przekonana, że McEwan po prostu sprzedaje nam (po raz kolejny) pokaz dziwolągów - że jest popularnym autorem, ponieważ ludzie lubią czytać o seksie i dziwnych problemach seksualnych innych ludzi. Komu potrzebna jest fabuła czy dobrze skonstruowane zdania, skoro możemy mieć kazirodztwo, uszkodzenie mózgu, zaburzenia erekcji i scenę seksu liczącą 30 000 słów? Niech żyje poczucie winy i wstydu innych ludzi! Ale czytałam dalej i cieszę się, że to zrobiłam. Poprzez szereg płynnych retrospekcji historia tej pary rozwijała się przede mną - powoli, systematycznie i sprawnie, tak, że teraz jestem przekonana, iż Ian McEwan jest geniuszem.

Bohaterowie “Na plaży Chesil” z każdą stroną uczyli się i rozumieli coraz więcej i głębiej. Czułam się jak w rozkwicie albo, żeby nie być gołosłowną, jak obraz, który powoli nabiera ostrości. Wiele razy, gdy autorzy ujawniają informacje, wydaje się to tanie lub jakby ukrywali je przed czytelnikiem, aby ten mógł dalej czytać - jak w kryminale. Ale prawdziwy dar McEwana polega na naturalnym i subtelnym sposobie, w jaki przedstawia informacje czytelnikowi. Wiele z największych odkryć w książce nigdy nie jest powiedzianych wprost, a jedynie “sączy się” do fabuły, aż do momentu, gdy czytelnik zrozumie, że każde z nich jest prawdą.

Nie byłam przygotowana na to, jak bardzo rozbudowana będzie ta książka - McEwan zręcznie porusza tematy różnic klasowych, przyzwoitości, miłości, seksu i seksualności, a wszystko to w oszczędnej prozie, która mówi tak wiele w książce, której konflikt, jak na ironię, opiera się na braku zrozumienia ze strony obu bohaterów.

We wstępie do tej książki, świeżo upieczeni mąż i żona siedzą w pokoju hotelowym, wsłuchując się w szum morza na południowym wybrzeżu Anglii. W jednym pokoju jedzą posiłek, w drugim czeka na nich łóżko. Kochają się, nie ma co do tego wątpliwości, ale są niedoświadczeni i skrycie się boją. Książka opowiada, jak dotarli do tego momentu i co się stanie z ich miłością i obawami, gdy będą przechodzić z jednego pokoju do drugiego.

McEwan nie pisał wcześniej tak szczegółowo o seksie, ale jego teksty nigdy nie są prymitywne. Każdy szczegół służy zilustrowaniu psychologicznej relacji między tymi dwoma utalentowanymi i opiekuńczymi młodymi ludźmi. W tę szczególną noc, jak w grze o wysoką stawkę, ich łóżko dla nowożeńców staje się planszą, na której rozgrywają się wszystkie inne elementy ich związku. Cofając się do początku lat sześćdziesiątych, do tej mrocznej godziny tuż przed nadejściem rewolucji seksualnej, McEwan dokonuje niezwykłego wyczynu, jakim jest cofnięcie nowoczesnego wyzwolenia seksu z małżeństwa i powrót do sposobu myślenia, w którym małżeństwo było nie tylko umową na seks, ale seks mógł być także głównym powodem zawarcia małżeństwa. Ale nie jedynym. Skupienie się na sypialni skłania również do zastanowienia się nad wszystkimi innymi cechami, jakie ci dwoje wnoszą do swojego małżeństwa, i już po chwili ma się wrażenie, że zna się ich bardzo dobrze. Edward jest błyskotliwym młodym człowiekiem, który niedawno uzyskał tytuł naukowy. Florence pochodzi z bardziej wyrafinowanej społecznie rodziny, choć sama w większości spraw jest naiwna. Jedynym wyjątkiem jest jej powołanie jako skrzypaczki; tutaj, podobnie jak w “Sobocie”, McEwan w niezwykły sposób posługuje się muzyką. Oboje są błyskotliwi, utalentowani, czują przypływ nowych możliwości, ale dzielą ich duże różnice społeczne i kulturowe, a każde z nich pragnie czegoś innego.

Ale McEwan nie kończy tej historii w sypialni ani na plaży. Podobnie jak w “Pokucie”, choć na zaledwie kilku stronach, dodaje epilog, w którym kontynuuje opowieść o kilkadziesiąt lat do przodu. Wówczas wydawało mi się, że jest on zbyt krótki, by uspokoić wszystkie emocje wzbudzone przez poprzednie strony, ale teraz, gdy piszę, kilka godzin po zamknięciu książki, zaczynam dostrzegać jego słuszność i doceniać pocieszenie.

To, co kocham w McEwanie, to nie tylko jego wnikliwa analiza, ale także umiejętność wprowadzenia do swojej opowieści odrobiny humoru. “Na plaży Chesil” jest również przejmująca, szczera i doskonale opowiedziana. Lęki, tajemnice i błędne wrażenia mogą zniszczyć to, co na pozór wydaje się proste i prawdziwe. Stary stereotyp, że do szczęścia potrzebna jest tylko miłość, został zburzony. Wspólne życie wymaga o wiele mocniejszych podstaw.