Między katolicyzmem i nacjonalizmem

W dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce żyło około miliona osób niemieckiego pochodzenia, z czego zdecydowana większość zamieszkiwała zachodnie regiony kraju, w tym województwo śląskie. Niemiecka społeczność tego regionu wyróżniała się katolickim wyznaniem, co stanowiło odmienność od reszty tej mniejszości narodowej, przeważnie związanej z protestantyzmem. To właśnie w województwie śląskim powstała kluczowa dla nich organizacja – Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband deutscher Katholiken in Polen, VdK), założony latem 1923 roku przez działaczy związanych z niemieckim katolicyzmem polityczno-związkowym.

Pomimo swojej katolickiej orientacji, Związek nie był podporządkowany hierarchii kościelnej – w tym diecezji katowickiej od 1925 roku. Przez kilka pierwszych lat aktywności organizacji, dochodziło do tarć z administratorem, a następnie biskupem Augustem Hlondem, oraz częścią duchownych. VdK czerpał inspiracje z tradycji niemieckiego ruchu świeckich katolików, co nie zawsze pokrywało się z oczekiwaniami duchowieństwa. Choć oficjalnie VdK nie przyjmował pozycji politycznej, jego rola w umacnianiu tożsamości narodowej i światopoglądowej niemieckiej społeczności na Śląsku była istotna, dzięki licznym inicjatywom kulturowo-społecznym. Współpracując z innymi niemieckimi organizacjami, jak Volksbund, VdK często wikłał się w konflikty na tle politycznym i wyznaniowym.

W ciągu szesnastu lat działalności Związek stał się znaczącym elementem życia Niemców śląskich, jednak po 1933 roku wewnątrz organizacji nastąpiły podziały. Część działaczy, w tym senator RP Eduard Pant, jawnie sprzeciwiała się rządom Adolfa Hitlera, podczas gdy inni przyjmowali kompromisową postawę umiarkowanego poparcia. Rosnące różnice poglądów między katolicką a nacjonalistyczną ideologią pogłębiały wewnętrzne napięcia.

Książka szczegółowo opisuje początki i rozwój tej wyjątkowej organizacji na tle społeczno-politycznych zmian w Niemczech i na Śląsku. Monografia stanowi pierwsze tak obszerne omówienie działalności niemieckiej mniejszości katolickiej w okresie międzywojennym, oparte na bogatym materiale archiwalnym i prasowym z Polski i Niemiec. Dzięki tej publikacji, czytelnik może lepiej zrozumieć wpływ rewolucji narodowej w Trzeciej Rzeszy na społeczność niemieckich katolików w Polsce.