Ława przysięgłych

Nie jestem z pokolenia TikToka. Nie przewijam w nieskończoność filmików, nie lubię rzeczy „instant” – czy to kawy, czy książek. Lubię, jak coś dojrzewa, jak rozwija się powoli, z godnością. Lubię, kiedy autor wie, co robi, i nie rzuca się w wir akcji tylko po to, żeby mnie „złapać” w pierwszym rozdziale jak rybę na błyskotkę. Dlatego, choć nie ukrywam, że z wiekiem czytanie przychodzi mi wolniej niż kiedyś, to "Ława przysięgłych" była dla mnie jedną z tych lektur, po których człowiek odkłada książkę i mówi: „No, panie Grisham, szacunek się należy.”

Powieść napisana z chirurgiczną precyzją. Grisham, sam zresztą z wykształcenia prawnik, wszedł w temat amerykańskiego systemu sądowniczego jak nóż w masło. I nie chodzi tu o to, że rzuca paragrafami na prawo i lewo. Nie. On pokazuje kulisy tego całego prawniczego cyrku, jak się wybiera ławę przysięgłych, jak prawnicy manipulują, szukają słabych punktów, jak próbują sterować nie tylko ludźmi, ale i nastrojem na sali sądowej. Tu każdy gest ma znaczenie, każde słowo może być gwoździem do trumny albo deską ratunku.

Fabuła? Też z gatunku tych, które lubię. Niby klasyka gatunku, wielka firma tytoniowa, pozew zbiorowy, proces, od którego może zależeć nie tylko życie bohaterów, ale i finansowa przyszłość całej branży. Ale to, co z tego wyciąga Grisham, to już nie jest tylko walka Dawida z Goliatem. To szachy na najwyższym poziomie, z ruchami przewidzianymi na dziesięć tur do przodu. Tu nie ma przypadków, są tylko lepiej lub gorzej zaplanowane ruchy.

Nie będę zdradzał za dużo, ale powiem tak: im dalej w las, tym więcej intryg. Na początku jest spokojnie, wręcz sucho, jak to w sądzie. Ale potem... potem to już człowiek nie odrywa się od książki, robi się późno, herbata stygnie, a ty myślisz: „Jeszcze tylko jeden rozdział.” A potem następny. I jeszcze jeden.

Czy jest idealnie? Nie. Styl Grishama nie każdemu przypadnie do gustu. Jeśli ktoś lubi wartką akcję od pierwszej strony, efektowne strzelaniny czy pościgi, to może się odbić od tej książki. Bo tu, proszę Państwa, trzeba lubić czytać między wierszami. Trzeba lubić inteligentne rozgrywki i mieć cierpliwość do długich opisów. I, powiem szczerze, momentami nawet ja, stary wyjadacz, czułem, że autor trochę przeciąga. Ale wytrwałość popłaca.

W dodatku książka nabiera dziś nowego wymiaru, choć została wydana w 1996 roku. Wtedy przemysł tytoniowy miał się jeszcze dobrze. Dziś wiemy, jak bardzo był zakłamany, jak manipulowano opinią publiczną, jak płacono naukowcom za odpowiednie wnioski. Czytając „Ławę przysięgłych” dziś, widzimy w niej proroctwo i ostrzeżenie. O tym, jak łatwo prawda przegrywa z pieniędzmi. I jak trudno udowodnić coś, co wydaje się oczywiste, kiedy po drugiej stronie stoją miliony dolarów i bezwzględni prawnicy.

Na osobną uwagę zasługuje też smaczek dla nas, Polaków – kontrast między amerykańskim a polskim systemem prawnym. Dla mnie, człowieka, który przez lata oglądał jedynie „Sędzię Annę Marię Wesołowską”, to była prawdziwa lekcja. Tam prawnicy są jak aktorzy na scenie, ławnicy jak publiczność, a każdy gest – jak dobrze wyreżyserowany spektakl.

Podsumowując, jeśli masz cierpliwość, lubisz książki, które nie traktują Cię jak idioty, a do tego fascynują Cię kulisy sądowych rozgrywek, to "Ława przysięgłych" to pozycja obowiązkowa. Dla mnie to była podróż – trochę trudna, wymagająca, ale bardzo satysfakcjonująca. I mimo że Grisham już niejedno napisał, to ta powieść ma w sobie coś szczególnego. Może dlatego, że przypomina, iż w sądzie nie zawsze wygrywa prawda. Ale czasem, bardzo rzadko... ktoś zdoła ją wyciągnąć na światło dzienne.

"Ława przysięgłych” to zdecydowanie jedna z najbardziej ekscytujących i niezwykłych książek Johna Grishama. Myślę, że po części dlatego, że instytucja ławy przysięgłych owiana jest swego rodzaju tajemnicą. My w Polsce nigdy nie mieliśmy takiej praktyki w sądownictwie, a w Stanach Zjednoczonych, pomimo obecności tej instytucji, większość obywateli nigdy nie zasiadała ani nie zasiądzie w ławie. Tak więc nigdy nie dowiemy się, czy nieodpowiedzialna ława przysięgłych po prostu rzuciła monetą, aby wydać werdykt, czy też uznała, że nie spodobało im się coś w adwokacie lub samym oskarżonym i ukarała go za to.
W tej książce wszystko zostaje ujawnione, ponieważ zostajemy przeniesieni za kulisy i na salę rozpraw w sprawie przeciwko firmie produkującej wyroby tytoniowe. Pozwany duży koncern, reprezentuje w zasadzie wszystkie firmy tytoniowe, które obawiają się pozwu zbiorowego, jeśli werdykt będzie niekorzystny dla nich. Zaczyna się więc gra w manipulacje i łapówki. Koncern jest pewny, że uda mu się wygrać pozew, jeśli tylko uda mu się uzyskać przychylność ławy przysięgłych. Wśród nich znajduje się jednak jedna osoba, która nie będzie gotowa przystać na żadną propozycję. Kim jest tajemniczy przysięgły, Nicholas Easter, i jakie są jego zamiary?
Ta książka trzyma czytelnika w napięciu od pierwszej do ostatniej strony. Została opracowana w mistrzowski sposób, napięcie dozowane jest z rozwagą. Bohaterowie są dobrze rozwinięci i wiarygodni. Zaś końcówka jest miażdżąca.
Grisham często porusza tematy władzy absolutnej, która deprawuje absolutnie, oraz możliwości wybrnięcia z każdej sytuacji. Tym razem ciekawym zwrotem akcji jest aspekt etyczny - czy cel uświęca środki? Czy popełnienie przestępstwa lub szantażowanie kogoś jest w porządku, jeśli ma się szlachetne intencje? Nie udziela on prostej odpowiedzi, raczej kąpie całą swoją książkę w odcieniach szarości i pozwala czytelnikowi samemu odpowiedzieć na te pytania.
Dla tych, którzy nie są pewni, czy spodoba im się John Grisham, "Ława przysięgłych” jest dobrym miejscem, by zacząć. To jedna z moich ulubionych książek w ogóle, polecam.

John Grisham uwiódł mnie swoimi powieściami już wielokrotnie. Od wspaniałej "Firmy”, wciągającego "Prawnika”, poprzez słynny "Raport Pelikana”, na serii o Jacku Brigance’ie skończywszy – wszystkie jego powieści cenię i czytam z zainteresowaniem. Jednak zawsze umykała mi jedna książka, której z początku nie mogłem nigdzie dostać, a później na krótko zapomniałem o jej istnieniu. "Ława przysięgłych” od lat była na mojej liście książek, które chce przeczytać i dopiero niedawno miałem okazję w końcu się za nią zabrać. Po tak długim okresie oczekiwania, spodziewałem się potężnego rozczarowania, ale na szczęście Grisham po raz kolejny dostarczył mi powieść, która jest bardzo dobra.
Wielkie koncerny tytoniowe bronią się przed sprawą sądową wniesioną przez pewną wdowę, która twierdzi, że tytoń zrujnował życie jej męża, a w końcu zabił go przedwcześnie w wieku 53 lat. Jeśli sprawa zostanie przegrana, na szali znajdą się setki milionów dolarów i przyszłość przemysłu tytoniowego, co otworzy drogę do ogromnych pozwów zbiorowych. Wykończyłyby one nie tylko oskarżony koncern, ale też wszystkich jej konkurentów.
Koncerny tytoniowe zatrudniają Rankina Fitcha (antagonistę w tej powieści), który ma dopilnować, aby sprawa nie została przegrana. Łamie on wszystkie obowiązujące przepisy, próbując zmusić członków ławy przysięgłych do poparcia koncernów tytoniowych. Fitch nie spodziewał się jednak, że Nicholas Easter, członek ławy przysięgłych, celowo przedostał się do ławy przysięgłych tylko po to, by uzyskać dostęp do części pieniędzy z branży tytoniowej.
Jak zawsze u Grishama nie mamy tutaj podziału na bohaterów jednoznacznie dobrych i jednoznacznie złych. Przez to też nie jestem pewien, czy motywacje bohaterów wystarczają, by usprawiedliwić to, w jaki sposób ico osiągnęli swoimi działaniami. Nie chcę wchodzić w spoilery, ale naprawdę zastanawiam się, czy nie mogłoby to zostać załatwione w dużo prostszy sposób. Wydaje mi się, że Grisham zanadto skomplikował fabułę i w pewnym momencie nie wiedział jak z tego wybrnąć, ale to tylko taki mały przytyk. Akcja toczy się wartko, bohaterowie są interesujący i przekonujący, a czytelnik dostaje wiele powodów, by ich polubić albo znienawidzić. ”Ława przysięgłych” to bardzo wciągająca książka, nawet jeśli trochę nierealistyczna. Polecam, lekka i emocjonująca lektura.

Jest to zdecydowanie jedna z najbardziej ekscytujących i niezwykłych książek tego autora. Myślę, że po części dlatego, że każdy z nas zawsze zastanawiał się, co dokładnie dzieje się za zamkniętymi drzwiami pokoju, w którym obraduje ława przysięgłych. Nigdy się jednak tego dokładnie nie dowiemy, ponieważ w większości krajów obowiązują przepisy chroniące obrady przed upublicznieniem. Tak więc nigdy nie dowiemy się, czy nieodpowiedzialna ława przysięgłych po prostu rzuciła monetą, aby wydać werdykt, czy też zdecydowała, że nie podoba im się kolor włosów adwokata oskarżonego i ukarała go za to.

W tej książce wszystko zostaje ujawnione, ponieważ zostajemy zabrani za kulisy i na salę obrad ławy przysięgłych w sprawie "czy palenie powoduje raka płuc?". Pozwany, duży koncern tytoniowy, reprezentuje w zasadzie wszystkie firmy tytoniowe, które obawiają się pozwu zbiorowego, jeśli werdykt będzie niekorzystny dla nich. Jednak nie muszą się martwić, ponieważ doświadczony ekspert Fitch przychodzi na ratunek ze swoją kasą i zdolnością do działania poza prawem. Ława przysięgłych zostaje wybrana w pośpiechu, a eksperci starają się przeanalizować każdy szczegół ich życia. Jest tylko jedna niewiadoma. Kim jest Nicholas Easter i jakie są jego zamiary? I dlaczego przysięgli zachowują się tak dziwnie?

Książka trzyma czytelnika w niepewności do ostatniej strony. Fabuła została mistrzowsko wykreowana, a rozwiązanie misternie zaplanowane i wykonane. W książce rozgrywa się kilka wątków równolegle. Dialogi z sali sądowej są napisane w bardzo przystępny sposób, a trochę się tego obawiałem. Postacie są dobrze rozwinięte i wiarygodne. Innym plusem jest czystość językowa książki. Nie ma też przemocy, prócz kilku odniesień do aktywności seksualnej.

Grisham często porusza wątki władzy absolutnej deprawującej absolutnie i możliwości wykupienia się z każdej sytuacji. Ciekawym zwrotem akcji jest tym razem aspekt etyczny - czy cel uświęca środki? Czy popełnienie przestępstwa lub szantażowanie kogoś jest w porządku, jeśli twoje intencje są honorowe? Co jeśli są one również skorumpowane - czy dwie krzywdy znoszą się nawzajem i tworzą prawo? Czy wtedy obaj ludzie są tak samo źli jak każdy z nich? Biblia mówi nam, że powinniśmy czynić to, co jest właściwe, nawet jeżeli oznacza to stanie w samotności i nawet jeżeli wszyscy inni robią coś innego. Sposób, w jaki postępujemy, jest tak samo ważny jak wynik - nie możemy oczekiwać, że osiągniemy dobry wynik, jeżeli w tym procesie postępujemy podstępnie. Ostatecznie jesteśmy odpowiedzialni przed Bogiem, a nie przed ludźmi, za sposób, w jaki żyjemy i postępujemy.

Jeżeli znacie kogoś, kto pali, ta książka nadaje się na prezent dla niej. Będzie również przydatna dla osób, którzy już pozbyli się nałogu, gdyż ryzyko powrotu istnieje do końca życia.

Koniec końców, jest to świetnie spleciona historia, pozwalająca na poznanie od kuchnia systemu sądownictwa w USA. Całość wywarła na mnie niezapomniane wrażenia.