Kolonizator skolonizowany

Książka autorstwa Wacława Forajtera, zatytułowana "Kolonizator skolonizowany. Przypadek Sygurda Wiśniowskiego", podejmuje tematykę, która choć znana, nie została jeszcze dostatecznie omówiona w polskiej humanistyce. Skupia się na analizie idei, które w XIX wieku wpłynęły na postrzeganie przez podróżujących Polaków odmiennych, często egzotycznych kultur, a co za tym idzie, na ich samookreślenie wobec państw zachodnich i Rosji. Sygurd Wiśniowski, podróżnik, który zwiedził niemal pół świata, stanowi niezwykle pouczający przykład w tej kwestii. Jego twórczość łączy, z jednej strony, tęsknotę za konserwatywnym, postszlacheckim modelem polskości, z drugiej zaś, promuje wartości nowoczesnego kapitalizmu takie jak indywidualny wysiłek, znaczenie własności prywatnej oraz modernizację.

Powieści i reportaże Wiśniowskiego, jako pozytywistycznego włóczęgi, cechuje wyjątkowa otwartość na ówczesne dominujące języki wiedzy i filozofii, takie jak ewolucjonizm, progresywizm, liberalizm oraz dyskurs rasowy. Dzięki połączeniu tych elementów z fabułami osadzonymi na peryferiach cywilizowanego świata, stworzono nowatorską jakość w polskiej literaturze lat 70. XIX wieku. Praca Forajtera analizuje także brak spójności w podejściu pisarza do problematyki kolonializmu. Choć Wiśniowski krytykował półniewolnicze stosunki pracy oraz hierarchie rasowe w koloniach, jednocześnie przyznawał wyższość cywilizacji europejskiej nad innymi. Nie podjął się jednoznacznej oceny procesów, które doprowadziły do zniszczenia rdzennych kultur Australii i Ameryki Północnej, a czasem nawet popierał bezwzględną ekspansję białych osadników.

Forajter wykorzystuje narzędzia z zakresu teorii postkolonialnej, historii idei, antropologii oraz literaturoznawstwa, co czyni jego pracę przydatną zarówno na zajęciach akademickich z historii literatury pozytywizmu, jak i jako inspirację do głębszej refleksji nad specyfiką polskiej kultury. Wacław Forajter, doktor habilitowany, urodzony w 1976 roku, jest pracownikiem Instytutu Literaturoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego. Jako historyk literatury z przełomu XIX i XX wieku, krytyk oraz tłumacz z języka francuskiego, Forajter opublikował trzy monografie i wiele artykułów naukowych. Jego zainteresowania obejmują teorię postkolonialną, badania nad środkami transportu, antropologię oraz historię kultury XIX wieku.