Gnom. Caryca Szmaciak

Janusz Szpotański, urodzony w latach 1929-2001, był wybitnym poetą, krytykiem literackim i tłumaczem. W roku 1964 stworzył kontrowersyjną satyrę polityczną zatytułowaną "Cisi i Gęgacze", za co został skazany na trzy lata pozbawienia wolności. Nawet potem jego twórczość nieustannie przyciągała uwagę cenzorów w PRL, co prowadziło do dalszych represji. W latach siedemdziesiątych napisał kolejne ważne dzieła: "Caryca i zwierciadło" oraz "Towarzysz Szmaciak".

Dzieła te zdobyły ogromne zainteresowanie, czego dowodem są liczne przedruki zarówno w publikacjach emigracyjnych, jak i krajowych, które funkcjonowały poza zasięgiem cenzury. Obecny zbiór gromadzi jego satyry w trzech cyklach: "Gnom", "Caryca" oraz "Szmaciak".

W obliczu absurdów dnia codziennego, kiedy dominują głupota i brutalna siła, nieodpowiadające na żadne racjonalne argumenty, Szpotański proponuje śmiech jako formę oporu. Jego prace to nie tylko satyryczna analiza ciemności i tyranii opierająca się na mistrzostwie w użyciu języka i stylu, ale także świadectwo autentycznej egzystencji, ukształtowanej przez niełatwe losy i osobiste zmagania z rzeczywistością systemu, które doprowadziły nawet do procesu i wielomiesięcznego pobytu w więzieniu. Jak zauważył Antoni Libera, twórczość Szpotańskiego jest głęboką replika na ucisk, który panował w realiach socjalizmu i PRL.