Kryptonim Dziady

25 listopada 1967 roku w Teatrze Narodowym miała miejsce premiera Dziadów, spektaklu w reżyserii Kazimierza Dejmka. Było to przedsięwzięcie wyjątkowe, gdyż Dejmek, ceniony jako jeden z czołowych reżyserów teatralnych drugiej połowy XX wieku, postanowił w ten sposób uczcić pięćdziesiątą rocznicę Rewolucji Październikowej. Dziady Mickiewicza uważał za jedną z najważniejszych w literaturze światowej kreacji, będących wymownym sprzeciwem wobec tyranii carskiej Rosji.

Spektakl wywołał napięcia z władzami PRL, które oskarżyły go o antyradzieckość oraz religijność. Cenzura skutecznie blokowała większość recenzji, a I sekretarz PZPR, Władysław Gomułka, krytycznie oskarżył Dejmka o destabilizację relacji polsko-radzieckich. Szybko pojawił się zakaz dalszego wystawiania przedstawienia.

Dziady wyreżyserowane przez Dejmka w Teatrze Narodowym jesienią 1967 roku stały się jednym z kluczowych wydarzeń w powojennej Polsce, nie tylko na gruncie artystycznym, ale i politycznym. Ich premiera oraz następujący po niej zakaz były katalizatorem dla wydarzeń, które dziś określamy jako Marzec '68. W konsekwencji tych wydarzeń doszło do szeroko zakrojonych aresztowań wśród rodzącej się opozycji antykomunistycznej oraz ujawnienia wewnętrznych konfliktów w rządzącej ekipie, co z kolei przyczyniło się do odsunięcia Gomułki z pozycji I sekretarza KC PZPR i spotęgowało proces erozji reżimu komunistycznego.

Dziady w interpretacji Dejmka to zjawisko niezwykle rzadkie – przedstawienie teatralne, które stanowiło wyrazisty punkt zapalny dla istotnej zmiany politycznej.