Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego. Tom I Uwarunkowania - Mencel Marian Tadeusz

Przykładów fachowej i rzetelnej literatury faktu w zakresie monografii związanych z rolą Chińskiej Republiki Ludowej w bieżącym dyskursie politycznym jest co najmniej kilka. Jeszcze kilka lat temu, najbardziej znany polski sinolog, prof. Bogdan Góralczyk, otwarcie deklarował, że większość Polaków nie ma pojęcia, czym są naprawdę współczesne Chiny. Wydaje się, że nie tylko problem Polski, ale szerzej również całego świata. W XXI wieku m.in. Stany Zjednoczone wydają się spóźnione w  reagowaniu na rosnącą potęgę Państwa Środka. Czy jest już za późno, aby powstrzymać Chiny? Czy Państwo Środka jest zdolne, aby samodzielnie wskazać kierunek rozwoju dla całego świata? Czy grozi nam III Wojna Światowa z uwagi na rywalizację Chińskiej Republiki Ludowej oraz Stanów Zjednoczonych? W poszukiwaniu odpowiedzi na wyżej wymienione pytania sięgnąłem po książkę Marianna Tadeusza Mencela pod tytułem „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”.

Trzy tomy publikacji polskiego specjalisty ds. stosunków międzynarodowych to dzieło ważne i potrzebne w kontekście dynamicznego wzrostu roli Chińskiej Republiki Ludowej na mapie współczesnego świata. W poprzednich dwóch częściach polski uczony wyjaśnił m.in. znaczenie Państwa Środka dla przemian w regionie Azji południowo-wschodniej, szczególnie w ubiegłym wieku. Brzmi jak odległa rzeczywistość, jednak poprzednie stulecie miało dla Chin decydujące znaczenie w zakresie koniecznej do rozwoju transformacji na płaszczyźnie gospodarczej, społecznej i politycznej. Jak to możliwe, skoro jeszcze pół wieku temu Państwo Środka uchodziło za jeden z najbiedniejszych regionów na świecie? Celowo użyłem słowa „region”, ponieważ przyjęte na Zachodzie określenie „państwo” zupełnie nie oddaje wielowiekowej tradycji chińskiej cywilizacji. W III tomie Mariann Tadeusz Mencel opisuje plan Pekinu na kolejne lata i dekady: przyspieszenie procesów innowacyjnych, rozwijanie technologii, czy w końcu wdrażanie strategii „Chińskiego Snu” - każdy z tych kierunków oddaje rozmach, z jakim Państwo Środka buduje nowy, wspaniały świat. Gra słów, nawiązująca do znanej powieści Aldousa Huxleya, wydaje się najmniej przypadkową rzeczą na świecie.

Z książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” wyłania się obraz chińskiego społeczeństwa zorientowanego na kontynuowanie osobliwej umowy społecznej, zawartej pomiędzy władzami w Pekinie a blisko 1,5 miliardową społecznością chińskich obywateli. Marian Tadeusz Mencel koncentruje się zgodnie z tytułem książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” na relacjach Państwa Środka z partnerami na arenie międzynarodowej, jednak oddolne ruchy wpływające na politykę zagraniczną zostały przez polskiego specjalistę ds. Stosunków międzynarodowych znakomicie opisane. Myli się ten, kto widzi w Chińskiej Republice Ludowej rządy autorytarne, podobne do tych na wzór rozwiązań znanych z Federacji Rosyjskiej. Xi Jinping, jak przekonuje Marian Tadeusz Mencel, pozostaje wrażliwy na oddolne inicjatywy społeczne od czasów wydarzeń na placu Tiananmen wiosną i latem 1989 roku. Wówczas to protestujący studenci podali w wątpliwość kierunek przemian Chińskiej Republiki Ludowej, a zderzenie to miało kluczowe znaczenie dla przemian w Państwie Środka notowanych w kolejnych dekadach. Jak wyjaśnił autor książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” w pierwszym tomie, przez niemal całą historię chińskiej państwowości umowa społeczna pomiędzy obywatelami Państwa Środka oraz władzą cesarza opierała się na podporządkowaniu i spolegliwości, inspirowanej m.in. naukami konfucjańskimi. Oczywiście nie oznacza to, że Chińczycy pozostawali wolni od protestów czy manifestacji przez cały czas trwania wielkiej cywilizacji, jednak nie sposób porównać wybuchy niezadowolenia w Chinach z tymi obecnymi na zachodzie. Protesty na Placu Niebiańskiego Spokoju były pierwszym, skądinąd brutalnie stłumionym sygnałem, że Chiny idą własną drogą i nie będą podążać ścieżkami utartymi w przeszłości przez kraje zachodnie. Tajka postawa władz w Pekinie implikowała szereg konsekwencji dla społeczności międzynarodowej w relacjach z Chińską Republiką Ludową. Innymi słowy, chińscy decydenci nie dbają o opinię zachodnich polityków w przedmiocie radzenia sobie z problemami wewnętrznymi w Państwie Środka. Symbolem owej postawy stały się represje wobec Ujgurów, jednej z 55 mniejszości etnicznych zamieszkujących Chińską Republikę Ludową. „Do uciekinierów strzelać” - oto instrukcja policji z chińskich obozów koncentracyjnych. Czy w tej sytuacji Zachód powinien akceptować integralność wewnętrzną i suwerenność narodu chińskiego? Z punktu prawa międzynarodowego bez wątpienia tak. Wartością książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” pozostaje fakt, że Marian Tadeusz Mencel, podejmując szereg tematów związanych z omówieniem przyszłości państwa chińskiego na arenie międzynarodowej. Okazuje się, że zdecydowanie trudniej nadać właściwy rytm rozwoju państwu o ustroju demokratycznym, gdzie różne grupy interesów nieustannie prowadzą rywalizację w przedmiocie podziału określonej ilości dóbr. Tymczasem w Państwie Środka podobny model nie istnieje, a choć demokratyczne rozwiązania pozornie istnieją, nikt nie ma wątpliwości, że pełną kontrolę nad procesami wyborczymi podejmuje w Chińskiej Republice Ludowej ścisły zarząd Komunistycznej Partii Chin. Warto o tym pamiętać w kolejnych latach, wydaje się bowiem, że w napiętej sytuacji pomiędzy USA oraz Chinami, rywalizację o status supermocarstwa wygra to państwo, którego obywatele zachowają większą jedność i determinację. Łatwo sobie wyobrazić, jak przekonuje Marian Tadeusz Mencel w książce „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”, że ewentualne protesty w USA mogłyby na jakiś czas sparaliżować potencjalne działania wojenne prowadzone przez Armię Stanów Zjednoczonych. O podobnej postawie raczej nie ma mowy w Chińskiej Republice Ludowej - władze w Pekinie zrobiły wiele w ostatnich dekadach, aby całkowicie podporządkować sobie chińskie społeczeństwo. 

Ważnym elementem przyszłości Chińskiej Republiki Ludowej, omawianej przez autora książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”, pozostaje inicjatywa „Jeden pas, jedna droga”. Jest ona przeznaczona na budowę nowych szlaków handlowych i infrastrukturalnych, łączących Chiny z Europą, Azją i Afryką. Owa inicjatywa jest postrzegana przez niektóre państwa regionu Azji Południowo-Wschodniej jako szansa na rozwój gospodarczy, jednocześnie budzi obawy związane z uzależnieniem od Chin oraz brakiem równowagi w stosunkach handlowych. To ważny rozdział książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” z punktu widzenia polskiego czytelnika. Nie jest tajemnicą, że z uwagi na uwarunkowania geopolityczne, Polska jeszcze kilka lat temu wydawała się ważnym partnerem dla Chińskiej Republiki Ludowej. Dlaczego nic z tego nie wyszło? Rzut oka na mapę świata przynosi odpowiedź. Chociaż wspomniana wyżej i szeroko omówiona przez polskiego specjalistę ds. stosunków międzynarodowych inicjatywa „Jeden pas, jedna droga” bezpośrednio dotyczyła naszego kraju, finalnie sytuacja na arenie międzynarodowej przesądziła o upadku wielkiego projektu Państwa Środka w obszarze Europy Środkowej. W połowie lutego 2023 roku owa inicjatywa wydaje się już całkowicie pozbawiona pierwotnego rozmachu. Małoszowice to największy suchy port przeładunkowy w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Miejscowość położona na Białorusi, przy granicy z Polską, w ostatnich miesiącach przestała odgrywać ważną rolę z uwagi na zablokowanie tranzytu międzynarodowego przez władze w Warszawie. Jeszcze kilka lat temu, nitka z Chin przez Azję Centralną miała prowadzić do Europy Zachodniej, również przez terytorium Polski, a jej ważnym elementem miał być m.in. Centralny Port Komunikacyjny. Projekt upadł, a publikacja „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”, choć bezpośrednio nie odnosi się do inwestycji w Polsce, pozwala lepiej zrozumieć tło całej historii zakończonej ostatecznym fiaskiem negocjacji pomiędzy przedstawicielami chińskiego i polskiego rządu.

Książka „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” polecana jest szczególnie studentom stosunków międzynarodowych oraz pracownikom dydaktycznym. Nie należę do żadnej z tych grup, do lektury polskiego autora pchnęła mnie ciekawość związana z dynamiką zmian obserwowanych na świecie w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Marian Tadeusz Mencel posługuje się fachową nomenklaturą w przedmiocie opisywania stosunków międzynarodowych, jednak nie utrudnia to w żaden sposób percepcji zaprezentowanej treści. Szczególnie pozostaje to widoczne obecnie, kiedy naukowe nazewnictwo związane z geopolityką pojawia się coraz częściej w mediach głównego nurtu relacjonujących napiętą sytuację między Waszyngtonem, Moskwą oraz Pekinem. Lektura monografii pod tytułem „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” skutecznie przekonuje, że wśród wymienionych mocarstw Chiny wydają się jako jedyne utrzymywać tempo dynamicznego wzrostu na niwie gospodarczej i polityczno-społecznej w kolejnych dekadach XXI wieku. W Waszyngtonie już wiedzą, że chiński smok przebudził się na dobre, a to z kolei będzie wywoływać poważne spory w relacjach międzynarodowe między oboma krajami. Warto wiedzieć o tym więcej, opisywany konflikt dotknie nas wszystkich. 

„Mam nadzieję, że się mylę. Moje przeczucie mówi mi, że będziemy walczyć w 2025 roku”. Notatka o podobnej treści wyciekła do mediów pod koniec stycznia 2023 roku. Autorem cytowanych słów miał być gen. Mike Minihan. Amerykański wojskowy poinstruował podwładnych w Armii Amerykańskiej, aby byli gotowi na największe wyzwanie w historii istnienia Stanów Zjednoczonych. Perspektywa konfliktu w ciągu dwóch lat nie brzmi szczególnie uspokajająco, ale jednocześnie znakomicie opisuje wzrost znaczenia Chińskiej Republiki Ludowej na arenie międzynarodowej. Państwo Środka to dziwny kraj. Zgodnie z konfucjańskimi zasadami, Xi Jinping i jego poprzednicy uznawali za strategicznie właściwe ukrywanie potencjału Państwa Środka i prawdziwych zamiarów na arenie międzynarodowej. To z kolei prowadzi do konkluzji, że świat dał się tym razem nabrać Chinom, jak miało to miejsce w latach 70' XX wieku. Przypomnę, że reformy Deng Xiaopinga zapoczątkowane w 1979 roku zmieniły na zawsze krajobraz Państwa Środka i obudziły chińskiego smoka z ponad stuletniego letargu. Ta nieco bajkowa konwencja trafnie oddaje charakter pierwszego tom monumentalnej publikacji Mariana Tadeusza Mencela pod tytułem „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”. Autor w pierwszej części trzytomowego dzieła porusza zagadnienia związane z relacjami pomiędzy Państwem Środka a innymi graczami na arenie międzynarodowej.
 
Szczególnie trudne wydają się relacje Chińskiej Republiki Ludowej z Indiami. Jak wyjaśnia Marian Tadeusz Mencel, taka postawa wynika ze szczególnie skomplikowanego sąsiedztwa obu wielkich cywilizacji. Można odnieść wrażenie po lekturze opasłej publikacji polskiego specjalisty ds. międzynarodowych, że Azja Południowo-Wschodnia to zbyt mały obszar dla państw tak wiekowych i potężnych, jak współczesne Chiny oraz Indie. To z kolei implikuje naturalną wrogość w stosunkach międzynarodowych pomiędzy oboma cywilizacjami i nie zmienia tego nawet obecność obu krajów w Szanghajskiej Organizacji Handlu. W założeniach miał to być projekt stanowiący w dłuższej perspektywie czasowej azjatycką odpowiedź na instytucje Unii Europejskiej. Tyle że państwa na zachodzie łączą nie tylko interesy, ale również wspólne wartości. Czy takich warto szukać w relacjach pomiędzy Pekinem i New Delhi? Polecam książkę „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” dla poszukujących ciekawych odpowiedzi!

Książka „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” to pozycja polecana na wydziale stosunków międzynarodowych na wielu uczelniach w Polsce. Monografia autorstwa Marian Tadeusz Mencel prezentuje wnikliwe spojrzenie na Chińską Republikę Ludową jako jeden z kluczowych podmiotów współczesnych stosunków międzynarodowych. Autor skupia się na celach oraz interesach, jakie przyświecają Państwu Środka na arenie międzynarodowej. Szczególną uwagę zwróciłem na postępowanie Pekinu w zakresie bezpieczeństwa regionalnego na obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Państwo Środka, jak przekonuje Marian Tadeusz Mencel, nie bez powodu wspierają od lat Pakistan w konflikcie z Indiami. Nowe Delhi wydaje się partnerem i jednocześnie największym wrogiem dla Chińskiej Republiki Ludowej w regionie zachodniego Pacyfiku. Pekin nie ma oporów, aby rozgrywać spory pomiędzy sąsiadami dla realizacji własnych, często partykularnych interesów. W Państwie Środka panuje narracja, w ramach której Chiny powinny zostać zjednoczone do 2049 roku. Owo zjednoczenie obejmuje w pierwszej kolejności Tajwan, jednak w dalszej perspektywie dotyczy również Półwyspu Koreańskiego, Wietnamu czy terytorium Birmy. Jak przekonuje autor książki „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”, nie należy takiej postawy rozumieć jako „neokolonialnej” na kształt europejskich rozwiązań z przeszłości m.in. w Afryce. Państwo Środka buduje pozycję na arenie międzynarodowej, mając w pamięci potęgę dawnej cywilizacji. A ta, jak opisuje polski specjalista w zakresie stosunków międzynarodowych, sięgała od Morza Żółtego aż po północną stronę Himalajów.

Polityka historyczna często implikuje relacje międzynarodowe, jednak nie dotyczy to powiązań gospodarczych i politycznych Państwa Środka z krajami afrykańskimi. Marian Tadeusz Mencel w książce „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” szczegółowo opisuje szanse, jakie dla Czarnego Lądu stworzyły chińskie inwestycje w lokalną infrastrukturę. Władze Państwa Środka wiedzą najlepiej, gdzie robić interesy i często angażuje się w inwestycje związane z wydobywaniem metali ziem rzadkich w takich krajach jak Zimbabwe, Nigeria czy Etiopia. Przychylność lokalnych mieszkańców nie jest największą wartością w oczach chińskich decydentów. Inwestycje stanowią przede wszystkim możliwość „kupowania” lokalnych watażków, co z kolei wpływa na sytuację Chińskiej Republiki Ludowej na arenie międzynarodowej. Szczególnie, że jak wyjaśnia Marian Tadeusz Mencel, Europa i Stany Zjednoczone mocno zaniedbały stosunki z krajami afrykańskimi przez niemal cały okres XXI wieku.

Rola Chińskiej Republiki Ludowej w stosunkach międzynarodowych wydaje się nie do przecenienia. Kilka dni temu miała miejsce wizyta chińskiego wiceministra spraw zagranicznych w Moskwie. Pobyt Ma Zhaoxu w Rosji trwał dwa dni i zakończył się przedstawieniem chińskiego punktu widzenia na rozwiązanie konfliktu na Ukrainie. Świat bez entuzjazmu przyjął propozycje przedstawione przez posłańca Państwa Środka. Władze w Pekinie jawnie popierają Federację Rosyjską i konflikt może wymknąć się spod kontroli, jeśli chińscy decydenci zdecydują o wysłaniu broni na terytorium Ukrainy. Śledzę bieżącą debatę geopolityczną i często analitycy, tacy jak Marek Budzisz, wskazują na niezwykłą naturę relacji chińsko-rosyjskich. Oba państwa pozostawały od wieków w konflikcie. Dla lepszego zrozumieniu specyfiki relacji chińsko-rosyjskich sięgnąłem po książkę „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego”. Marian Tadeusz Mencel wiele lat spędził na misji dyplomatycznej w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Pogłębiona wiedza w zakresie stosunków międzynarodowych i znajomość lokalnych uwarunkowań w tej materii umożliwia lepsze zrozumienie zagadnień związanych z pytaniem, dlaczego Chińska Republika Ludowa wcale nie pragnie być częścią szeroko rozumianego Zachodu. Okazuje się, że Państwo Środka to cywilizacja o 5 tysięcy lat starsza aniżeli największy przeciwnik Pekinu, czyli Stany Zjednoczone. Poczucie dumy z tradycji chińskiej kultury wydaje się niedoceniane na Zachodzie, tymczasem jak przekonuje polski badacz stosunków międzynarodowych, odwołania do przeszłości stanowią o budowaniu kulturowej tożsamości chińskich obywateli w teraźniejszości. 

Książka „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” przedstawia kompleksową i rzetelną analizę współczesnej roli Chińskiej Republiki Ludowej w systemie stosunków międzynarodowych. Co ciekawe, autor uwzględnia zarówno kwestie polityczne, gospodarcze, jak i kulturowe, co czyni wspomnianą publikacje prawdziwym kompendium wiedzy na temat sinologi. Okazuje się, że Chiny i Rosja z punktu widzenia strategii długofalowej nie mogą pozostać na dłuższą metę sojusznikami. Decydują o tym uwarunkowania międzynarodowe, szczególnie kontekst natury geopolitycznej. Jak przekonuje Marian Tadeusz Mencel wrogie nastawienie Chińczyków wynika z postawy armii rosyjskiej jeszcze w czasie II Wojny Światowej, kiedy Moskwa wykorzystała słabość Pekinu w wyniku przegranych wojen z Japonią. Jeszcze w latach 80. XX wieku Chińska Republika Ludowa była postrzegana przez Związek Radziecki jako „junior partner” w relacjach międzynarodowych. Ten sam jeden blok komunistyczny, ale to ZSRR nadawało ton walki z burżuazyjnym proletariatem. Tymczasem dynamiczny wzrost gospodarki chińskiej obserwowany w latach 70' i 80' XX wieku uczynił Chińską Republikę Ludową partnerem dużo ważniejszym w oczach Zachodu aniżeli powstała po rozpadzie ZSRR, Federacja Rosyjska. Podobne zawiłości polityki międzynarodowej, opisane szczegółowo przez Mariana Tadeusza Mencela, umożliwiają pełniejsze zrozumienie jak nietrwały, kruchy i doraźny charakter ma sojuszu na linii Moskwa - Pekin, obserwowany od czasu wybuchu wojny w Ukrainie.

Książka „Chińska Republika Ludowa jako współczesny podmiot środowiska międzynarodowego” stanowi wartościową publikację w oczach czytelników zainteresowanych wzrostem roli Chin na arenie międzynarodowej. Marian Tadeusz Mencel w pierwszym tomie omawia m.in. relacje Państwa Środka ze Stanami Zjednoczonymi oraz Unią Europejską. Ponadto, co szczególnie cenne dla nowicjuszy w dziedzinie stosunków międzynarodowych, polski specjalista w tej materii omawia ideologiczne i kulturowe aspekty chińskiego podejścia do relacji z innymi państwami. Szczegółowo omówione zagadnienia w tym zakresie   pozwalają lepiej zrozumieć, dlaczego Chiny marzą o stworzeniu nowego… niekoniecznie lepszego świata. Państwo Środka czuje się w uprzywilejowanej pozycji, aby nadawać ton rozwoju świata według własnego, komunistycznego uznania. Bieżąca sytuacja na świecie stanowi najlepszy dowód na to, że Pekin dysponuje niezbędnymi w tym zakresie narzędziami, o czym najlepiej świadczy spotkanie na szczycie pomiędzy przedstawicielami Rosji i Chin w Moskwie.