Zamęt

Lubię raz na jakiś czas przeczytać jakąś powieść debiutanta/debiutantki - szczególnie polskie debiuty. Zazwyczaj takie książki mają w sobie pewną dozę świeżości, ciekawe eksperymentu, a jeśli nawet posiadają wady, to widać w nich potencjał, który niczym diament zostanie oszlifowany w kolejnych dziełach. W ostatnim czasie zdecydowałam się na przeczytanie debiutanckiej powieści Ireny Powell pod tytułem “Zamęt”.

Do jej przeczytania, oprócz faktu, że jest debiutem, przekonał mnie enigmatyczny opis wydawniczy oraz fragment prologu, który znalazłam w internecie. Czytając o tej książce powoli budowałam sobie w głowie jej obraz, a pierwszym skojarzeniem, jaki mi przyszedł do głowy był “Prawiek i inne czasy” Olgi Tokarczuk. Zarówno styl używany przez Powell, jak i charakter powieści przypominał mi tą najlepszą książkę w dorobku polskiej noblistki. Byłam więc bardzo ciekawa, czy moja intuicja się sprawdzi.

Tytułowy Zamęt to nazwa miejscowości położonej w górach, o której trochę świat zapomniał, a która stała się w pewien sposób swoim własnym bytem. Tytuł tej książki możemy również odczytać jako to specyficzne uczucie formułujące się w naszej głowie, gdy mamy natłok myśli i czujemy szczególne nimi przytłoczenie. Wioska jako się rzekło, żyje własnym życiem - a raczej należałoby powiedzieć: życiem swoich mieszkańców. Wszystko w niej jest cykliczne i podporządkowane w ten czy inny sposób różnej okresowości - czy mówimy tu o porach dnia, porach roku, wszystko ma w Zamęcie swój czas i miejsce. Wiadomo, że codziennie, jeden z mieszkańców zapije się w trupa. Wiadomo, że za ladą w sklepie będzie stała ta sama osoba, co zawsze. Wiadomo, że codziennie też Fałszywy Prorok będzie musiał podsłuchać wieści o świecie, by wiedzieć, co w Zamęcie się dzieje. Każda z tych postaci i każde z tych wydarzeń opisane jest w sposób wyrazisty.

To, co podobało mi się najbardziej w powieści to język, jakim Irena Powell się posługuje. Szczególnie na uwagę zasługuje jej próba wpisania człowieka w dzikie siły przyrody. To obraz dojmujący, naturalistyczny, unikalny, choć przecież wielokrotnie przecież ukazywany w literaturze. Ciekawa jestem kim z wykształcenia i zainteresowania jest Powell, bo najbliżej jej w tych opisach przyrody do niezrównanej Urszuli Zajączkowskiej.

Najbardziej w “Zamęcie” zabolała mnie długość tej książki… a raczej trzeba byłoby powiedzieć: krótkość. Niestety, widać, że Powell poniosła ogromna ambicja i swoje setki pomysłów i wielki-mały świat Zamętu próbowała uchwycić na niecałych 200 stronach. Niestety sprawia to, że ma się poczucie, jakby powieść pędziła, nie ma oddechu, ani wyraźnego tempa. Do takiej kontemplacji nad naturą ludzką, nad rolą lokalnej społeczności z pewnością przydałaby się dłuższa książka, pełna większej ilości treści. Tak niestety pozostajemy z wrażeniem, że to “zarys”.

Na szczęście jest to zarys, który mogę z całego serca polecić. Pomimo tego, że książka ma swoje wady (o których nie chcę więcej wspominać, bo są to raczej pomniejsze bzdurki, które nie zabijają przyjemności z czytania), to widać w niej przebłyski późniejszego diamentu, jakim będzie Powell. Musimy tylko pomóc jej, nieco go oszlifować :).

“Zamęt” jest debiutancką powieścią Ireny Powell. Z tego też powodu, raczej nikt z nas wcześniej nie słyszał o tej autorce, ani nie mamy okazji odnieść się do jej wcześniejszych dzieł. Ma “czystą kartę”, w której możemy wpisać nasze pochwały albo nagany. Jak zatem sprawdza się nowa autorka? Czy na horyzoncie pojawiła się właśnie nowa “gwiazda” literacka, czy jest to jednak "czarna dziura"?

Powieść opowiada historię pewnego miejsca. Nie skupia się na jednym bohaterze, ani jednym szczególnym wątku. To kronika małej, górskiej, urokliwej miejscowości, która nosi nazwę tytułowego Zamętu. W niej to zamieszkują ekscentryczni bohaterowie: prorok Józek, poeta Franciszek, ruda Eugenia, bibliotekarka Teresa, czy wuj Tonto. Choć nic wam z pewnością nie mówią te imiona i nazwiska, to w całej treści właśnie życia i cykliczne czynności tych postaci będą korpusem całej fabuły. Bo widzicie, w Zamęcie nie dzieje się nic specjalnego. Ta powieść to raczej baśń o tym, jak życie ludzkie sprzężone jest wraz z porami roku i jak koegzystują oni w przyrodzie.

Mimo pozornego “nic-nie-dziania-się” powieść Ireny Powell nie nudzi. Jest spokojna i delikatna, autorka skutecznie przykuwa uwagę czytelnika, a ten siedzi oczarowany i wchłonięty w przedstawiony świat. Wszystko to dzięki kwiecistemu językowi używanemu przez Powell. Choć ma on pewne znamiona “dziwności” to czuć, że nie jest to wcale jakaś próba przypodobania się czytelnikowi, ani zaskoczenia go. Jest poetycki, potoczysty, obrazowy, a przede wszystkim wciągający. Wchłania nas do swego świata i sprawia, że przez chwilę sami czujemy się jakbyśmy byli mieszkańcami Zamętu, podziwiali jego przyrodę, mieszkali wraz z jego mieszkańcami i przeżywali ich żywota.

To literatura bardzo kobieca. Nie zrozumcie mnie źle, jako facet przeczytałem tą książkę z wyraźną przyjemnością. Chodzi mi po prostu o to, że pewien rodzaj wrażliwości niedostępny nam, samcom, proza Powell reprezentuje. Mamy więc tu do czynienia z pewną wędrówką w głąb jej wrażliwości, w głąb jej umysłu. I jest to wędrówka wspaniała i powalająca.

Świetny debiut. Ciekaw jestem, co następnego pokaże nam ta autorka.