Wybrane fragmenty korespondencji z przyjaciółmi

Wybrane fragmenty korespondencji Mikołaja Gogola z przyjaciółmi, które ujrzały światło dzienne w 1847 roku, było nie lada niespodzianką dla wielbicieli jego twórczości związanej z dziełami takimi jak „Szynel”, „Rewizor” czy „Martwe dusze”. Ich tytuł, na tle tych literackich arcydzieł, nie przyciągał uwagi ani nie wzbudzał emocji. Jedynie „Korespondencja z przyjaciółmi”. Na dodatek – jedynie wybrane fragmenty! Być może to, co pozostało poza książką, mogło być bardziej interesujące i budzące sensację? Takie pierwsze wrażenie mogło przyjść czytelnikom.

Jednak prawdziwym źródłem zaskoczenia była treść. Gogol nie pozostawił bez komentarza żadnego obszaru życia społecznego ani państwowego, oceniając je z krytycznym okiem lub serdeczną troską, a czasem pełną aprobatą. Pisarz, którego autorytet zdawał się niepodważalny, wypowiadał się na temat literatury i sztuki, wymiaru sprawiedliwości i edukacji, a także Cerkwi prawosławnej oraz ziemiaństwa. Udzielał porad o miłości do Rosji, tłumaczył, co to znaczy być Rosjaninem i jaki jest sens życia w Rosji, podejmował temat roli kobiety w ówczesnym społeczeństwie, a także dzielił się opiniami o udzielaniu pomocy potrzebującym. Nie wahał się też piętnować korupcji i łapownictwa i wyrażać krytyczne uwagi o Ameryce, odwołując się przy tym do świadectwa samego Aleksandra Puszkina, aby wzmocnić swoją niezachwianą wiarę w świętość carskiego jedynowładztwa.

Dzisiejszy odbiór niektórych nauk, pouczeń i rad Gogola może wywoływać niedowierzanie, podobnie jak w czasach jego publikacji, gdy wielu zastanawiało się, jak to możliwe, że pisarz takiego formatu stracił, jak ujął to Vladimir Nabokov, „wyczucie prawdy i wolności”. Niemniej jednak, książka ta ma niewątpliwe znaczenie i wciąż fascynuje, choćby dlatego, że jak sam Gogol przyznał, posunął się w niej z odwagą typową dla postaci pokroju Chlestakowa.