Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice

Leon Chwistek (1884-1944) był niezwykle wszechstronnym polskim intelektualistą, znanym zarówno jako filozof, logik, matematyk, jak i uznany malarz i teoretyk sztuki. Jego życie obfitowało w barwne wydarzenia; brał udział w pojedynku w obronie honoru swojej narzeczonej, walczył w Legionach Piłsudskiego i działał w Komunistycznej Partii Polski w Moskwie, aż zginął wskutek represji stalinowskich. Chwistek był blisko związany z wieloma wybitnymi postaciami swoich czasów, jak Witkacy, Bronisław Malinowski czy Karol Szymanowski.

W sztuce był zdecydowanym orędownikiem formizmu, co widać w jego publikacji "Wielość rzeczywistości w sztuce", która zawiera zarówno analizy z zakresu estetyki, jak i filozofii. Irena Kossowska podkreśla, że Chwistek promował pluralizm estetyczny, dążąc do różnorodności w sztuce. Jego teoria wielu rzeczywistości i odpowiadających im konwencji obrazowania, szczególnie ukazana w pracach z 1918 i 1921 roku, wyodrębnia cztery typy rzeczywistości: popularną, fizykalną, wrażeń zmysłowych oraz wizji. Teoria ta klasyfikuje prymitywizm, realizm, impresjonizm i futuryzm jako ich odpowiednie nurty artystyczne, z futuryzmem uważanym za najwyższy wyraz twórczy.

W 1922 roku ogłosił kryzys formizmu, powiązany według niego ze zbyt ścisłym związkiem Tytusa Czyżewskiego z futuryzmem. W odpowiedzi na to Chwistek rozwijał teorię strefizmu, prezentującą nową formułę antynaturalistycznego malarstwa. W jego podejściu obrazy dzielono na strefy charakteryzujące się dominacją jednej barwy i wielokrotnym powieleniem kształtu, bez wyraźnych linii podziału, co tworzyło kontrast za pomocą form i kolorów. Strefizm, poprzez jednoczesne uwolnienie płaszczyzny płótna i przestrzeni malarskiej od realistycznych ograniczeń, stał się początkiem polskiej sztuki abstrakcyjnej.

Leon Chwistek pisał o względności teorii, twierdząc, że prawda teoretyczna jest uzależniona od systemu. Mimo że niektóre prawdy mogą wydawać się absolutne, ponieważ się powtarzają w różnych poprawnych systemach, uznawał to za konwencję. Prawda oparta na popularnym doświadczeniu może być bezsporna, ale jej wartość tkwi w przekonaniu i nie zawsze wytrzymuje gruntowną analizę.