Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia

Jednym z moich ulubionych tematów w zakresie literatury faktu jest katastrofa w Czarnobylu. Jako dzieciaka fascynował mnie ten temat, grałem w gry i rozprawiałem się z zombie, paskudną wizualizacją twórców w zakresie wpływu katastrofy na przyszłość Zony. Co ciekawe, termin „Zona” przyjął się w popkulturze i wśród miłośników tematyki Czarnobyla funkcjonuje jako synonim Czarnobylskiej Strefy Wyłączenia. Jakiś czas temu brałem pod uwagę wyjazd na wycieczkę organizowaną do Czarnobyla. Krótko po lekturze książki dr Anny Dudy pod tytułem „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia”, pomysł wyjazdu do Zony wydaje mi się jeszcze bardziej kuszący!  

Monografia Anny Dudy to publikacja naukowa i jest to widoczne w stylu, jakim posługuje się autorka książki „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia”. Wydana nakładem wydawnictwa Historia Iagellonica monografia, podejmuje tematykę uznania Czarnobyla za część dziedzictwa kulturowego. Autorka wyraża potrzebę badan w tym zakresie, powołując się na wielkie zainteresowanie, jakim cieszyła się turystyka w Zonie. Przed wojną w Ukrainie, co roku dziesiątki tysięcy ludzi płaciło przewodnikom za możliwość ujrzenia na własne oczy pozostałości po największej katastrofie nuklearnej w dziejach świata. Dr Anna Duda zastanawia się, w jaki sposób ruch turystyczny zmienił postrzeganie Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia. Szczególnie zainteresował mnie fragment książki „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia” związany z przyjęta przez polską uczoną metodologią badan. W trakcie czytania publikacji zadzwoniłem do mojej mamy i poprosiłem, aby opowiedziała, co pamięta z wydarzeń, jakie miały miejsce 26 kwietnia 1986 roku w Czarnobylu. W telewizji bez przerwy o tym mówiono, za oknem wyły syreny alarmowe, a w szpitalach brakowało płynu Lugola. Preparat podawano nawet kobietom w ciąży, co z perspektywy czasu wydaje się równie szokujące, co przyczyny samej katastrofy. Dlaczego o tym wspominam? Dr Anna Duda zastanawia się m.in. jaki wielka przepaść dzieli pamięć o katastrofie w Czarnobylu z aktualną komercjalizacją pobytu w Zonie. W tym zakresie autorka książki „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia” przeprowadziła badania na rodzicach osób, które w przeszłości odwiedziły Czarnobyl i okolice. Wniosek? Rodzice tych osób wyrażali lek i obawę, pamiętając o narracji z przeszłości, związane z Czarnobylską Strefa Wykluczenia. Młode pokolenie zdaje się o tym nie pamiętać, a jednocześnie przez  swoją obecność zmienia całkowicie charakter Zony. Współcześnie mówi się o Czarnobylu w ramach ciekawostki, jednego z wielu kierunków turystycznych. Tymczasem w ocenie Dr Anny Dudy, obszar tez z uwagi na swoją traumatyczna przeszłość wymaga przemyślanego planu wykorzystania go dla potomnych. Autorka zwraca uwagę, że zanim w Czarnobylu pojawiły się nagrobki upamiętniające ofiary katastrofy w elektrowni atomowej, organizowano tam już wycieczki na niewielką skalę. Z czasem krajobraz komercjalizacji wymusił określone działania lokalnych władz min w zakresie odseparowania części „rozrywkowej” Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia oraz miejsc pamięci, poświęconym ofiarom zmarłym na skutek wybuchu reaktora nr 4 lub w kolejnych latach przez powikłania wynikające z choroby popromiennej.  

Anna Duda w monografii „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia” przedstawia nieco inny punkt widzenia, aniżeli jest to opisywane w mediach głównego nurtu. Czy jest to książka ciekawa? Z pewnością dla ludzi, którzy lubią dowiedzieć się czegoś nowego o świecie i samych sobie. Dr Anna Duda zastanawia się m.in. na tym, w jaki sposób obecność człowieka zmienia charakter miejsca, do którego ten przybył. Przekonująca argumentacja w tym zakresie nie pozostawia wątpliwości, że świat w przeszłości miał inny pomysł na Zonę. Presja poszukiwania ekstremalnych wrażeń zmieniła jednak wszystko.  

Na książkę pod tytułem „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia” pewnie nigdy bym nie wpadła, gdyby nie... przypadek. Temat katastrofy nuklearnej w Czarnobylu wydaje mi się pasjonujący od wielu lat. W międzyczasie wydano gry komputerowe, filmy i seriale związane z katastrofą, jaka miała miejsce w Czarnobylu 26 kwietnia 1986 roku. Szczególnie serial HBO pod tytułem „Czarnobyl” ożywił zainteresowanie tematem. Okazuje się, ze w 2021 roku 135 tysięcy ludzi odwiedziło Czarnobylską Strefę Wykluczenia! Sporo, a choć trend był wyrazie zwyżkowy, to agresja Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy znów odebrała możliwość odwiedzenia tego tajemniczego miejsca. Słyszałam, że krajobraz wokół Czarnobyla jest dziki i nienaruszony przez aktywność człowieka: lokalny mikroklimat zachwyca bogactwem flory i fauny. Przed 24 lutego 2022 roku brałam na poważnie Czarnobyl, jako jedna z moich wakacyjnych celów. Obecnie nie wiem, czy moja obecność jest tam pożądana. Wszystko za sprawą książki dr Anna Dudy pod tytułem „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia”.  

Przypadek, o którym pisałam na wstępie, dotyczył poszukiwania ciekawostek na temat Czarnobyla. Trafiam w Internecie na rozprawę naukową dr Anny Dudy. Polska uczona podejmowała w niej tematykę czarnobylskiej elektrowni atomowej z zupełnie nowatorskiego punktu widzenia. Przeczytałam sporo książek w zakresie literatury faktu dotyczącej wydarzeń z 25 na 26 kwietnia 1986 roku. Większość z nich koncentruje się na przyczynach, przebiegu i skutkach awarii reaktora nr 4 w czarnobylskiej elektrowni atomowej. Zmarli najważniejsi uczestnicy owych feralnych wydarzeń, m.in. oskarżony i skazany za nie dopełnienie obowiązków Anatolij Diatłow. Trudno w tej sytuacji uznać, że można w materii czarnobylskiej katastrofy powiedzieć coś więcej. Można za to i trzeba więcej mówić o przyszłości. To właśnie z przyszłej perspektywy patrzy  na Czarnobyl dr Anna Duda w monografii „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia”.  

Polska uczona prowadzi rozwiązania na temat charakter Czarnobyla i okolic. Obszar ten w przeszłości został skazony radioaktywnym, promieniotwórczym opadem. Władze ZSRR skierowały na miejsce katastrofy likwidatorów, jak mówiono o ludziach zajmujących się usuwanie skutków awarii reaktora nr 4 w czarnobylskiej elektrowni. Bez powodzenia próbowali oni powstrzymać wchłanianie opadu radioaktywnego przez rzeki i grunty. Obecnie, jak opisuje dr Anna Duda, w Czarnobylu promieniowanie przekracza czterokrotną dawkę. Nie zmienia to faktu, ze wielu miłośników mocnych wrażeń kieruje się do Czarnobyla w poszukiwaniu pozostałości po katastrofie, która w przyszłości miała zmienić cały świat. Czy w tej sytuacji, miejsce, które w przeszłości budziło uzasadniony lek i grozę, może stanowić o dziedzictwie człowieka? Na to pytanie nie sposób odpowiedzieć bez odwoływania się do antropologii i nauk interdyscyplinarnych, co dr Anna Duda z powodzeniem czyni w monografii „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia”.  

Komu warto polecić publikacje polskiej uczonej? Satysfakcje z lektury będą miały osoby ciekawe wiata, poszukujące nowatorskiego spojrzenia na sprawy, wydawałoby się, dawno wyjaśnione i po stokroć opisane. Autorka książki „Turysta wobec porzuconego dziedzictwa Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia” zadaje istotne pytanie: kto i na jakiej podstawie zdecyduje, że obszar Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia stanowi o jednym z dziejowych śladów ludzkości? I w jaki sposób świadczy to o nas samych?