Mediacje semiotyczne

Badania przedstawione w tej książce skoncentrowały się na rekonstrukcji mechanizmów krytycznego odbioru komunikatów multimodalnych, szczególnie w przypadkach, gdy odbiorcy niemający specjalistycznego przygotowania dostrzegają ideologiczną treść wypowiedzi i starają się ją krytycznie ocenić lub demaskować. Zjawisko to, w teorii recepcji nazywane odczytaniem opozycyjnym, jest relatywnie nowe w Polsce, a jego intensyfikacja w ostatnich latach wynika zarówno z rosnącej roli kultury wizualnej i mediów społecznościowych, jak i z polaryzacji społeczeństwa i życia publicznego.

Do badań wykorzystano zbiór krytycznych reakcji różnych osób lub grup na teksty publiczne oraz same te tekście. Materiał ten poddano analizie semiotycznej, stosując specjalnie opracowaną metodologię, co pozwoliło na identyfikację dwóch głównych problemów i zjawisk społecznych.

Pierwszą kategorią są semiotyczne protesty, które obejmują indywidualne, negatywne reakcje, często pod postacią oskarżeń o dyskryminację danej grupy społecznej. Analiza tych reakcji, wraz z analizą zaangażowanych tekstów, umożliwiła stworzenie modelu strategii krytycznego odbioru przekazów multimodalnych oraz zasugerowanie nowej metody analizy semiotycznej, koncentrującej się na identyfikacji potencjalnie konfliktogennych elementów w przekazach werbalno-wizualnych.

Drugą kategorię stanowią dyskursywne spory, tj. konflikty wokół tekstów, które przeradzają się w społeczne debaty. Takie spory wiążą się z długotrwałym wyrażaniem poglądów i argumentów, często prowadzącym do otwartej konfrontacji. Szczegółowo zbadano trzy przypadki: debatę wokół 'Murzynka Bambo' Juliana Tuwima, społeczną dyskusję na temat ustępowania miejsc w środkach transportu publicznego oraz spór dotyczący używania terminu faszyzm w odniesieniu do polskiej prawicy.

Zaproponowanym podejściem alternatywnym do krytycznej analizy dyskursu są semiotyczne mediacje. Ta metoda, bazująca na refleksyjności oraz metodach semiotyki społecznej, a także na tradycji polskiej lingwistyki kulturowej, polega na rekonstrukcji myślenia i działań wszystkich uczestników sporu z ich punktu widzenia, a następnie porównaniu tych stanowisk w ramach metaanalizy.