Lew Tołstoj. Ucieczka z raju

Książka Pawła Basińskiego, uznana za „Książkę Roku 2010” i uhonorowana nagrodą „Bolszaja Kniga”, po raz pierwszy pojawiła się w Rosji w 2010 roku i od tego czasu doczekała się dziesięciu wydań. Opowiada ona o wydarzeniu, które miało miejsce sto lat wcześniej w Jasnej Polanie i wstrząsnęło ówczesnym światem. Osiemdziesięciodwuletni Lew Tołstoj, niezwykle wpływowy pisarz i humanista tamtych czasów, nagle i potajemnie opuścił swój dom, co doprowadziło do powstania wielu mitów i legend dotyczących jego ucieczki oraz śmierci. W listopadzie 1910 roku, z jedynie pięćdziesięcioma rublami w kieszeni, znalazł się na stacji Astapowo, gdzie zły stan zdrowia zmusił go do przerwania podróży.

Informacja o ciężkim stanie Tołstoja w tej małej, odległej miejscowości ściągnęła tam tłumy dziennikarzy, którzy na bieżąco relacjonowali sytuację zdrowotną tego „sumienia narodu”. Na potrzeby relacji postawiono tymczasowy telegraf, a liczne raporty były komentowane przez czołowych rosyjskich pisarzy, duchownych i liderów politycznych. Chociaż Tołstoj pragnął rozpocząć nowy etap życia jako ascetyczny pielgrzym szukający prawdy, jego decyzja stała się sensacją medialną angażującą Cerkiew, tajną policję oraz władze z carem Mikołajem II i premierem Stołypinem.

Tołstoj, często nazywany anarchistą, krytykował władzę, potępiał przymusową służbę wojskową i odrzucał wszelki zbytek. Przez dziewięć lat objęty ekskomuniką, otwarcie twierdził, że Cerkiew i państwo są zdemoralizowane i zdradziły prawdziwe chrześcijaństwo, co przysporzyło mu wielu wrogów, ale także utrudniło jego życie.

Basiński analizuje przyczyny ucieczki Tołstoja w oparciu o archiwa i dokumenty, a także odkrywa trudne relacje rodzinne pisarza. Zastanawia się, co mogło skłonić Tołstoja do opuszczenia Jasnej Polany – czy było to heroiczne poszukiwanie duchowe, lęk, czy konflikt z żoną? Czy w jego decyzji miały udział niekorzystne zapisy w jego testamencie? Książka jest też bogato ilustrowana rzadkimi fotografiami z muzeum w Jasnej Polanie i Państwowego Muzeum Lwa Tołstoja.

Pawieł Basiński, urodzony w 1961 roku, to uznany pisarz, dziennikarz i krytyk akademicki. Studiował w Saratowie oraz w Literackim Instytucie im. Maksyma Gorkiego w Moskwie. Jako członek Związku Pisarzy Rosyjskich i juror Nagrody Sołżenicyna, napisał liczne książki, w tym powieści, eseistyki i antologie, specjalizując się w twórczości Lwa Tołstoja, a także Gorkiego i Mandelsztama.