Ćwiczenia stylistyczne

Raymond Queneau (1903-1976), znany z nowatorskiego podejścia do literatury, zasłynął na całym świecie dzięki dwóm wyjątkowym dziełom: powieści "Zazi w metrze" z 1959 roku oraz wcześniejszym "Ćwiczeniom stylistycznym" wydanym w 1947 roku. Chociaż "Zazi w metrze" zdobyła dużą popularność, to właśnie "Ćwiczenia stylistyczne" były uważane za niemal nieprzekładalne. Ich unikalność polega na wykorzystaniu zasad kombinatoryki, które pozwalają na przedstawienie banalnego incydentu w autobusie na 99 różnych sposobów, używając szerokiej gamy figur retorycznych oraz stylów literackich.

Tłumacze polscy napotykają liczne wyzwania związane z przekładem, ze względu na bogate zasoby gramatyczne i retoryczne języka francuskiego, gdzie odpowiednia forma wyraża głębokie niuanse emocjonalne, takie jak wahanie, patos czy ironia. Jeszcze trudniejszym zadaniem jest zachowanie tego elementu gry językowej, który polega na opowiadaniu historii w sposób, który wydaje się wbrew ustalonym konwencjom literackim. W krótkich tekstach można przezwyciężyć te trudności, stosując intensywne wykorzystanie gramatyki polskiej oraz eksperymenty leksykalne.

Zgodnie z przedmową Queneau, artysta wspomina wydarzenie z lat trzydziestych, kiedy był z Leirisem na koncercie w sali Pleyela, gdzie wysłuchali fugi Bacha. To wydarzenie zainspirowało ich do stworzenia czegoś podobnego w literaturze, opierającego się na nieograniczonej liczbie wariacji. "Ćwiczenia stylistyczne" dzięki swojej muzyczności i matematycznej precyzji są książką jedyną w swoim rodzaju, nieprzypisaną do żadnego określonego gatunku literackiego. W tym dziele znacznie większe znaczenie ma "jak" niż "co", co sprawia, że bohaterem staje się sama twórcza inwencja oraz nieskrępowana swoboda transformacji. Ta unikalna charakterystyka czyni "Ćwiczenia stylistyczne" jedną z najbardziej zabawnych książek na świecie.