Traktat o łuskaniu fasoli

Tytułowy "Traktat..."z powieści Wiesława Myśliwskiego wydawać może się nazbyt patetyczny w momencie, gdy czytelnik dopiero staje u bram fabularnego świata przedstawionego. Bo gdzie oto się znaleźliśmy? Zgodnie z preferencjami autora – oczywiście na wsi, wprawdzie wsi turystycznej, ale chwilowo opustoszałej i nieatrakcyjnej, bo poza sezonem. W domkach letniskowych przebywa wyłącznie ich opiekun – starzejący się człowiek, któremu do szczęścia zdaje się wystarczać towarzystwo wiernych psów i stworzony przez niego kanon postępowania obowiązujący na "jego terenie" – namiastka moralności, której dogląda z pietyzmem. Milczącą harmonię tego poniekąd wyizolowanego od rzeczywistości miejsca zakłóca tajemniczy przybysz – człowiek, który chce tylko kupić u gospodarza trochę fasoli, ale zamiast tego zasiada u jego boku i w odautorskim milczeniu wysłuchuje historii, spowiedzi całego jego życia.<br> Narrator opowieści nie dba o chronologię opowiadanych przez siebie wydarzeń, między jedną a drugą łuską fasoli przychodzą mu do głowy zupełnie różne skrawki własnej przeszłości, które z dygresji znienacka czynią wątek główny a to, co dotąd stanowiło myśl główną jego historii, spychają do rangi niewartej dopowiedzenia wzmianki. Z chronologiczno-fabularnego chaosu wyłaniają się ludzie i epizody z ich życia, zawsze ściśle splecione z kolejami losu narratora: Basieńka z fabrycznej stołówki, którą narrator lubił ciągnąć za warkocz; magazynier, który w rzeczywistości jest wybitnym muzykiem i spawacz – niedoszły ksiądz; wujek, który sam wybrał drzewo, na którym się powiesił; nienasycona seksualnie gospodyni, u której przez pewien czas mieszkał; właściciel sklepu, w którym narrator kupił swój pierwszy kapelusz. "Traktat o łuskaniu fasoli" zawiera więc w sobie krótki przegląd jednostek, których życie zdeterminowane było przez czasy, w których przyszło im żyć – najpierw wojnę, później stalinizm. Starzec nie wydaje w swoim monologu jednak żadnych osądów: niczego nie ocenia, nie zadaje sakramentalnego pytania: "dlaczego?", nikogo o nic nie oskarża. Jego wspomnienia to tylko opowieść - nie mniej, nie więcej - o wojenno-stalinowskich perypetiach ludzi z różnych środowisk, których los niejako przypadkowo stykał ze sobą na chwilę. Ale czy zbiór jednostek nie stanowi czasem przekroju panoramy społeczeństwa?<br> Myśliwski nie dopuszcza w swojej powieści tajemniczego przybysza do głosu, co czyni z jego powieści monolog – gawędę starca, który – przy pomocy zbioru anegdotek i opowieści z różnych etapów swojego życia, w rzeczywistości odnosi się do rzeczy i wartości metafizycznych, najważniejszych. Ostatecznie powstał więc traktat zgodny z definicją Cz. Miłosza: "taki, którego młody człowiek nie napisze."<br> Moja prababcia, którą pamiętam tylko z wczesnego dzieciństwa, była bardzo skrytą i zamkniętą w sobie kobietą. Gdy przyjeżdżała do nas z letnią wizytą, niewiele mówiła, a na pytania odpowiadała monosylabami, większość czasu spędzając na wysłuchiwaniu błahych opowieści młodszych pokoleń rodziny. Sytuacja zmieniała się diametralnie, gdy odwiedzał nas ktoś zupełnie przez nią nieznany, a prababcię zaangażowano do lekkich prac kuchennych – obierania ziemniaków czy krojenia jarzyn. Wówczas ta – na co dzień introwertyczna – staruszka zmieniała się we wspaniałego gawędziarza, który umilał mi niezliczone godziny na podsłuchiwaniu tyleż interesujących, co przerażających opowieści o wojnie i losach jej, a więc także moich, przodków. Zawsze zazdrościłam tym chwilowym, przypadkowym przybyszom, którzy odwiedzali nas dom, że to do nich adresowane są te opowieści. Zaczęłam wierzyć, że rację miała L. Marjańska, stwierdzając, iż czasem obcy człowiek/ jest najbliższy na przymknięcie powiek, bo dotarło do mnie, że to, co nie przeszłoby przez usta prababci w rozmowie z nami, z łatwością układa się w zapierającą dech opowieść, gdy obcuje z kimś, kto nic o niej nie wie i kogo prawdopodobnie już nigdy nie spotka. Po lekturze "Traktatu o łuskaniu fasoli", przychodzi do głowy, że jej główny bohater a zarazem narrator to wspaniały "everyman" gawędziarzy tej minionej już epoki, którzy o swoich pokoleniowych przeżyciach potrafią opowiadać tylko nieznajomym, jakby mimochodem, w trakcie jakiejś fizycznej roboty, bo gdy dłonie ciągle pracują, łatwiej i skuteczniej jest im ukryć, że drżą ze wzruszenia.<br> "Traktat o łuskaniu fasoli" Myśliwskiego ma w sobie dużo cech personalnego rozrachunku narratora z całym dotychczasowym życiem. Przywodzi na myśl spowiedź, jaką należy odbyć przed śmiercią – nawet przed przypadkowym słuchaczem – choćby po to, by "niewypowiedziane słowa nie przepadały na zawsze". Nie odżegnując się od typowych dla własnego stylu literackiego cech – umiłowania wiejskiego folkloru i metaforycznych zdań-sentencji, autor "Widnokręgu" i "Kamienia na kamieniu", stworzył uniwersalny, metafizyczny traktat o rzeczach, które w pewien sposób nigdy nie przestaną być współczesne. Czyta się go tak, jak tajemniczy przybysz wysłuchiwał zwierzeń narratora, a ja podsłuchiwałam moją prababcię – z wypiekami na twarzy, niezależnie od zapadającego zmroku, wypitych herbat, misek pełnych wyłuskanej fasoli.

„Traktat o łuskaniu fasoli” wydaje się mieć banalną i monotonną fabułę. Do starszego gospodarza puka niespodziewany gość. Niesie zapytanie o zakup fasoli, którą w tym domostwie można było niegdyś zakupić. Ku uciesze Przybysza, takową fasolę może dostać, jednakże jest już niewiele, bo główny bohater już nie sadzi jej w celach zarobkowych, a jedynie na własny użytek. Nie przeszkadza to jednak w zaproszeniu gościa do wspólnego łuskania fasoli. I właśnie ta zwykła czynność przeobraża się w tytułowy traktat. Poznajemy historię życia bezimiennego gospodarza, który chętnie opowiada o swojej profesji, czym zajmuje się aktualnie, a z czasem uzewnętrznia się opowiadając o czasach wojny, pierwszej miłości, odbudowie kraju po wojnie czy swoim życiu za granicą. <br> <br> Pierwszy raz spotkałam się z książką, pisaną w formie monologu. Początkowo nie przekonywała mnie to, ale już po kilku pierwszych stronach przepadłam. <br> <br> Monolog pozwolił wczuć mi się w bycie bezpośrednim odbiorcą. Czułam się jakbym słuchała historii dziadka, który opowiada mi ją przy niedzielnym obiedzie i mimo, że słyszę ją po raz setny, to jest dla mnie tak samo interesująca. Autor nie odkrywa przed nami nieznanego oblicza wojny. Nie poznamy tu dramatycznych szczegółów czy zarysu historycznego, a obraz najzwyklejszego człowieka, który stara się przetrwać. <br> <br> Książka jest bardzo bogata w cytaty i życiowe przemyślenia. Skłania do głębokich refleksji nad własnym bytem, a ponadto wzbogaca wnętrze o porządną dawkę empatii i komfortu. Zdecydowanie jest to moja „comfort book”, do której będę wracać jeszcze niejednokrotnie, bo czuję, że jeszcze wiele mogę z niej wynieść. <br> <br> Jeśli lubicie historie życiowe czy gawędy oparte na doświadczeniu, to ta książka może okazać się pozycją idealnie trafiającą w Wasze gusta.