Ruth

Po zakupie na skupszop.pl i wzięciu książki do dłoni zacząłem mieć wątpliwości, czy to dobry pomysł ją czytać. Powieści wiktoriańskie mogą wydawać się stromymi wzgórzami do wspinaczki - bujnymi opisami, gęstymi kodeksami społecznymi, a czasami... powiedzmy, moralizatorstwem. Ale w ciągu pierwszych kilku stron opowieści Gaskell, byłem uzależniony. 

Od pierwszej strony współczułem głównej bohaterce. Sierota wrzucona w świat, nie ma nic poza swoim sprytem i zaciekłym pragnieniem niezależności. Obserwując, jak porusza się po przytułkach i szlacheckich domach, na przemian podziwiałem ją i współczułem. Za każdym razem, gdy z uśmiechem pokonywała trudności, łapałem się na tym, że mruczę: „Dalej, dziewczyno!”. Kiedy serce Ruth zostaje obudzone przez szczerego pana Bellinghama, kibicowałem jej jak kibic sportowy podczas finału Wimbledonu. Wkrótce jednak dochodzi do skandalu: niedyskrecji, która w XIX-wiecznej Anglii równie dobrze mogłaby być wyrokiem dożywocia. Gaskell obnaża okrucieństwo społecznego ostracyzmu - jak jeden błąd (popełniony w mylących, a nawet manipulacyjnych okolicznościach) może skazać kobietę na anonimowość i wstyd.

Uderzyło mnie raz po raz: jak niewiele rzeczy się zmienia. Ruth musi porzucić swoje imię, przyjąć nową tożsamość, a nawet przepisać swoją przeszłość, aby zostać zaakceptowaną. Nie mogłem przestać myśleć o współczesnej „kulturze anulowania”, gdzie jeden tweet lub jedna plotka może zmusić kogoś do zniknięcia za pseudonimem - lub, co gorsza, do całkowitego wycofania się z życia publicznego. Gaskell pokazuje nam, że za każdym skandalizującym nagłówkiem kryje się człowiek desperacko pragnący współczucia.

Zachwycam się XIX-wieczną prozą - a proza Gaskell jest na najwyższym poziomie. Jej budowanie świata jest drobiazgowe, ale nigdy nie sprawia wrażenia popisywania się. W jednym akapicie naszkicuje poczerniałe od sadzy kominy młyńskiego miasteczka; w następnym wślizgnie się do wrażliwego wnętrza Ruth, tak intymnie, że przysięgam, że czułem jej puls. A przez cały czas postacie drugoplanowe - dobroczynna pani Hammond, uprzejmy, ale naiwny pan Benson - paradują przez strony jak ruchome części w moralnym zegarku, z których każda ilustruje odcienie dobra i ambiwalencji, które nadają powieści moralny charakter.

Jest taka scena w cichej kaplicy, w której Ruth, pod przybranym nazwiskiem, słyszy hymn, który przeszywa ją do głębi. Proza Gaskell jest tam tak delikatna - tak pełna tęsknoty i strachu, że czułem się jakbym oglądała światło słoneczne przez witraż. W innym rozdziale, gdy Ruth w końcu konfrontuje się ze swoją przeszłością, musiałem zamknąć książkę i pozbierać się. Rzadko zdarza mi się czuć prawdziwe napięcie w „dziele z epoki”, ale mistrzostwo Gaskell w utrzymywaniu tempa trzymało mnie na krawędzi: Czy Ruth uzyska przebaczenie? Czy znajdzie swoje miejsce w świecie?

Jeśli mam coś do zarzucenia, to to, że niektóre postacie ocierają się o archetyp: surowy moralista, święty dobroczyńca, intrygująca ciotka. Mogą wydawać się zbyt starannie narysowane. Ale wtedy przypominam sobie, że Gaskell dąży do moralnych przypowieści, a nie realistycznego dramatu, i wybaczam jej. W końcu prawdziwym środkiem ciężkości jest tu sama Ruth - złożona, pełna nadziei, pełna wad.

Czy „Ruth” powinna pozostać w cieniu „Pań z Cranford” i „Północy i południa”? Absolutnie nie. Czytanie jej było jak odkrywanie sekretnej wiadomości z przeszłości - aktualnej, rozdzierającej serce i pełnej pomysłów na temat tożsamości, wstydu i przebaczenia. Zaufaj mi: „Ruth” cię przekona.

Co do skupszop.pl – jestem mile zaskoczony stanem książek. Z trzech zamówionych przeze mnie książek dwie były w doskonałym stanie „jak nowe”, a trzecia miała tylko minimalne ślady użytkowania. Szczerze mówiąc, to dokładnie to, czego bym się spodziewał, kupując z drugiej ręki od przypadkowych osób, i powiedziałbym, że ogólna jakość była porównywalna — lub lepsza — niż w wielu lokalnych straganach z używanymi książkami, które odwiedzałem. Na pewno będę nadal korzystał.