Przymus powtórzenia. Wątki rosyjskie w eseistyce Czesława Miłosza

Rosja nieustannie absorbowała uwagę Miłosza, będąc tematem, do którego wielokrotnie powracał w ciągu swojego życia. Analizował i ponownie rozważał swoje wcześniejsze przemyślenia, wykorzystując różnorodne podejścia interpretacyjne. Miłosz poszukiwał sensu w przeżyciach swojego życia, a także nie unikał porównań między kulturą polską i rosyjską. Cofając się do przeżyć z XIX wieku, starał się lepiej zrozumieć mechanizmy kolejnych stuleci. W swojej pracy przyjmował różne role: jako pisarz starał się oddać paradoksy wschodniej mentalności, jako krytyk badał sukcesy współczesnej mu literatury rosyjskiej, jako sowietolog i historiozof analizował związek między rewolucją a totalitaryzmem, a jako wykładowca akademicki objaśniał amerykańskim studentom zawiłości poetyki Dostojewskiego. „Przymus powtórzenia” to dzieło rozłożone na pięć esejów, które bada, jakie konsekwencje miało to rosyjskie uzależnienie dla intelektualnej biografii Miłosza.

Dzięki konsekwentnemu trzymaniu się przez Małgorzatę Szumną określonego podejścia metodologicznego, powstała publikacja, która ukazuje złożoną duchową podróż Miłosza. Rosyjski sposób myślenia o ludzkiej kondycji, ukształtowany przez atmosferę i realia XIX wieku, balansujący między religijnością, historycznością a żywiołową emocjonalnością, wydaje się szczególnie pokrewny mentalności i intelektualnym zainteresowaniom Miłosza. Precyzyjnie napisana i dobrze udokumentowana książka Szumnej rzeczowo rekonstruuje te skomplikowane związki Miłosza z kulturą rosyjską, co znalazło wyraz uznania w recenzji prof. dr hab. Marty Wyki.