Plutopia. Atomowe miasta i nieznane katastrofy nuklearne

To historia o dwóch niezwykłych miastach, Oziorsk i Richland, położonych na przeciwnych krańcach zimnowojennego świata. Mimo, że dzieliła je żelazna kurtyna, miały ze sobą wiele wspólnego. W Richland nie istniała prywatna własność, samorządność ani wolny rynek, podczas gdy Oziorsk pozostawał miejscem, którego nie dało się znaleźć na mapach. Oba miasta były objęte ścisłymi restrykcjami dotyczącymi przemieszczania się i zamieszkania, co jednak w żaden sposób nie przeszkadzało ich mieszkańcom. Wyborcy w Richland kilkukrotnie odrzucili pomysł wprowadzenia praw miejskich i wolnego rynku, a w Oziorsku, jeszcze pod koniec lat dziewięćdziesiątych, zdecydowana większość mieszkańców opowiedziała się za utrzymaniem systemu przepustek i kontroli.

W tych izolowanych społecznościach, całe rodziny miały zapewnione tanie mieszkania i doskonałe szkoły. Bezpieczeństwo było tak duże, że nikt nie zamykał drzwi domu, a dzieci bawiły się bez przeszkód. Nie istniała tam ani bieda, ani bezrobocie, ani przestępczość. Jednak nikt nie mówił o ciemniejszej stronie tych miejsc – o inwigilacji, tajnych informatorach czy o wielkich problemach środowiskowych.

„Plutopia” to wyjątkowe i zamknięte od reszty świata miasta, które służyły wojennym zapotrzebowaniom Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych. Pomimo że wiele osób słyszało o katastrofie w Czarnobylu, mało kto zna historię Richland i Oziorska, które były skrywane jak pilnie strzeżone tajemnice. Kate Brown, autorka tej książki, nie otrzymała zezwolenia na wejście do Oziorska od rosyjskiego Ministerstwa Energii Atomowej. Obie lokalizacje wciąż są zasłonięte zasłoną milczenia. Wiele rozmów odbywało się w okolicznościach przypominających thrillery szpiegowskie, a informatorzy wyrażali swe obawy, odmawiając przy tym cytowania swoich wypowiedzi.

Książka została uhonorowana licznymi nagrodami, m.in. Nagrodą Amerykańskich Historyków im. Ellisa W. Hawleya oraz Nagrodą Amerykańskiego Stowarzyszenia Historycznego im. Alberta J. Beveridge'a. Opinie ekspertów podkreślają, jak Brown zdołała podważyć tradycyjny podział świata na wolny i totalitarny. Poprzez dostęp do archiwów i rozmowy z mieszkańcami, zdołała przedstawić wciągającą analizę działania tych miast. "Plutopia" to fascynująca lektura, która ujawnia zaniedbania i niekompetencję, ukrywającą się za zasłoną narodowego bezpieczeństwa.