Państwo i Szkoła. Rozprawa z etatyzmem kulturalnym

Dzieła ojca Jacka Woronieckiego OP (1879-1949) nie są już często spotykane w niepublikowanej formie, jednak jeden z takich tekstów, skoncentrowany na niezbędnej reformie polskiego szkolnictwa, do niedawna nie był dostępny drukiem. Rękopis, znajdujący się w jedynym egzemplarzu, znany był dotąd jedynie wąskiej grupie badaczy. Książka ta nie jest traktatem o etatyzmie kulturalnym, lecz stanowi polemikę z nim, co sugeruje już jej podtytuł. Woroniecki, w osadzonych w kontekście międzywojennym rozważaniach, z wielką precyzją i logiką krytykuje to niebezpieczne zjawisko. Choć autor zwykle koncentrował się na obronie katolicyzmu przed zniekształceniem, tutaj zwraca uwagę na deformację edukacji, co z kolei może prowadzić do wypaczeń w społeczeństwie. Analizuje istotę państwa, omawiając jego kluczowe cechy, jak suwerenność — niezależność od wyższych podmiotów. Następnie zajmuje się podstawowymi funkcjami państwa, które winny służyć dobru ogólnemu społeczeństwa. To stanowi treść pierwszej części książki. W drugiej części autor przystępuje do krytyki etatyzmu kulturalnego, wiernie argumentując na rzecz „uspołecznienia i odpaństwowienia szkolnictwa”. W ramach tej analizy Woroniecki posługuje się pojęciami takimi, jak „totalitaryzm” i „szkolnictwo totalne”, wskazując ironicznie na absurdalność idei, w której państwo przejmuje wszystkie funkcje wychowawcze poza samym rodzeniem dzieci. Autor wskazuje, że gdy demokratyczne zasady zaczynają mieć znaczenie, istotne staje się pozyskanie wpływu na opinię publiczną, co prowadzi do zawłaszczenia edukacji przez państwo. Wśród postulatów Woronieckiego znajduje się idea rozwoju niezależnego szkolnictwa prywatnego, zarządzanego przez lokalne społeczności z ograniczoną ingerencją państwa.