Niewinni

Po miłosno-nienawistnym stosunku do “Pokuty”, byłam przygotowana na rozczarowanie tą książką. Ale Ian McEwan nie po raz pierwszy mnie zaskoczył.

Powieść, której akcja rozgrywa się w Berlinie, w czasach, kiedy zimna wojna nie przybrała jeszcze takich rozmiarów, że USA i ZSRR nieustannie skaczą sobie do gardeł, można by nazwać thrillerem. W istocie, w takiej właśnie formie została osadzona. Jednak McEwan sprytnie rozciągnął granice gatunku, czyniąc z niego literacką fikcję o niebagatelnych walorach: opowieść o skrzyżowanych kochankach, z której Szekspir byłby dumny.

W 1955 roku mur berliński nie został jeszcze wzniesiony. Podróżowanie między wschodnimi i zachodnimi Niemcami jest nadal dozwolone, choć z ograniczeniami i pod stale rosnącą chmurą podejrzeń i wrogości. Leonard Marnham jest inżynierem radiowym oddelegowanym do Berlina do pracy nad ściśle tajnym projektem angielsko-niemieckiej współpracy, której celem jest podsłuch rosyjskich linii telefonicznych przebiegających przy granicy zachodniego sektora miasta. Anglicy i Amerykanie to niełatwi sojusznicy, gardzący sobą nawzajem, a także Niemcami, na których terytorium prowadzą swoje szpiegowskie gry.

Dwudziestopięcioletni Leonard Marnham to typowe "niewiniątko", mężczyzna kompletnie nie znający się na kobietach. Onieśmiela go zbombardowany kraj, w którym mieszka, tajna praca, którą wykonuje, a także Amerykanin Bob Glass, pod którego kierownictwem pracuje. Leonard spędza większość czasu pod ziemią, pracując przy sprzęcie radiowym na wyczerpujących, szesnastogodzinnych zmianach, a jego jedyną pociechą jest Maria, kobieta starsza od niego o pięć lat, która zapałała do niego sympatią.

Z upływem dni Leonard przyzwyczaja się do rutyny, a jego romans z Marią rozwija się aż do zaręczyn. Maria jest jednak kobietą z trudną przeszłością - były mąż, bandyta, co jakiś czas wdziera się w jej życie. Epizody stają się coraz bardziej brutalne, aż pewnej nocy wszystko wymyka się spod kontroli i kochankowie budzą się w koszmarze. Od tego momentu historia przenosi się na terytorium Alfreda Hitchcocka, a scenariusz jest dziełem Stephena Kinga.

Jak już wspomniałam na początku, choć pozornie jest to thriller (i można go czytać w ten sposób), dla spostrzegawczego czytelnika znajdzie się tu wiele niuansów. Subtelny komentarz na temat różnych narodowości i tego, jak podteksty ich narodowych charakterów wpływają na ich relacje osobiste, jest zachwycający. Również "niewinność" podejścia Leonarda do kobiet jest pięknie uchwycona. Na szczęście doświadczona Maria robi pierwszy krok i zwalnia Leonarda z odpowiedzialności w tej kwestii. Jednak później, w tragikomicznym epizodzie, kiedy próbuje "przejąć kontrolę", omal nie rozbija tego związku ponownie. Kluczowy rozdział, który stanowi sedno fabuły, jest pomnikiem umiejętności opisowych autora. Jest to wirtualna scena, którą można by bezpośrednio sfilmować, a jednocześnie jeden z najbardziej introspektywnych fragmentów, wnikający w głąb umysłu bohatera, graniczący ze strumieniem świadomości.

Niestety nie mogę powiedzieć nic więcej bez zdradzania fabuły… “Niewinni” to fascynująca książka, którą po prostu musisz przeczytać.

Za niewinność i za współpracę angielsko-niemiecką… takie słowa mówią do siebie na przyjęciu zaręczynowym Leonard, angielski inżynier, który został wysłany do powojennego Berlina, aby pomóc w próbie podsłuchania radzieckich linii telefonicznych, i Maria, tajemnicza niemiecka rozwódka, która wtajemnicza go w sztukę miłości. Zaledwie kilka stron później tracą niewinność w najbardziej makabryczny sposób, jaki można sobie wyobrazić, po czym współpraca angielsko-niemiecka schodzi na dalszy plan, a górę bierze dezorientacja i paranoja. To, co następuje potem, to jeden z najbardziej filmowych i żywych opisów pogrążania się w koszmarze w całej literaturze angielskiej - kilkadziesiąt stron pełnych horroru, męczących złych decyzji i zdrad, aż do zaskakującego zakończenia. To właśnie te kilkadziesiąt stron sprawia, że to, co mogło być nudną powieścią szpiegowską, staje się arcydziełem Iana McEwana.

Bo nie ma co się łudzić, “Niewinni” to arcydzieło McEwana. Wyróżnia się w jego dorobku jako powieść szpiegowska (lub przynajmniej jako próba takiej), ale posiada wszystkie cechy charakterystyczne dla klasyki McEwana: mroczną i pokręconą historię miłosną, seksualne spotkanie o dalekosiężnych konsekwencjach, ogromną wnikliwość psychologiczną, wielką siłę opisu i poczucie zbliżającego się końca. Od samego początku ma się wrażenie, że coś pójdzie źle, a kiedy w końcu tak się dzieje, efekt jest zaskakujący i czarujący. Hipnotyzująca jakość tekstu w drugiej połowie książki sprawiła, że nie spałem do późna w nocy, by móc ją skończyć. Po prostu musiałem wiedzieć, jak ta historia się zakończy, a nie mogę sobie wyobrazić większego komplementu dla autora niż to.

Jako powieść szpiegowska “Niewinni” mogą rozczarować fanów tego gatunku. Mimo że w książce nie brakuje wątpliwości co do tożsamości bohaterów (na przykład Maria pozostaje podejrzaną postacią aż do ostatnich stron), nie ma w niej żadnych spektakularnych pościgów, podwójnych przekrętów ani innych rzeczy, które kojarzą się z powieścią szpiegowską. I choć sceneria Berlina i atmosfera zimnej wojny są dobrze nakreślone, książka w mniejszym stopniu opowiada o politycznych rozgrywkach i intrygach niż o pierwszej miłości, radościach i trudach kochania się w zimnym domu, seksualnym przebudzeniu, obsesji, zaborczości i zazdrości. Jest to opowieść o miłości odnalezionej i utraconej, o niewinności utraconej i ponownie odnalezionej (do pewnego stopnia), i jako taka jest dość błyskotliwa - dorównuje bardziej znanym dziełom McEwana. Wielu autorów potrafi wyczarować dobrą, pełną zadumy, ale McEwan idzie o krok dalej, przekonując swoim zakończeniem, że życie, mimo całej swojej grozy i naszych błędów, jest warte przeżycia i że jest jeszcze czas, by zrobić to, co trzeba.

Po miłosno-nienawistnym stosunku do “Pokuty”, byłam przygotowana na rozczarowanie tą książką. Ale Ian McEwan nie po raz pierwszy mnie zaskoczył.

Powieść, której akcja rozgrywa się w Berlinie, w czasach, kiedy zimna wojna nie przybrała jeszcze takich rozmiarów, że USA i ZSRR nieustannie skaczą sobie do gardeł, można by nazwać thrillerem. W istocie, w takiej właśnie formie została osadzona. Jednak McEwan sprytnie rozciągnął granice gatunku, czyniąc z niego literacką fikcję o niebagatelnych walorach: opowieść o skrzyżowanych kochankach, z której Szekspir byłby dumny.

W 1955 roku mur berliński nie został jeszcze wzniesiony. Podróżowanie między wschodnimi i zachodnimi Niemcami jest nadal dozwolone, choć z ograniczeniami i pod stale rosnącą chmurą podejrzeń i wrogości. Leonard Marnham jest inżynierem radiowym oddelegowanym do Berlina do pracy nad ściśle tajnym projektem angielsko-niemieckiej współpracy, której celem jest podsłuch rosyjskich linii telefonicznych przebiegających przy granicy zachodniego sektora miasta. Anglicy i Amerykanie to niełatwi sojusznicy, gardzący sobą nawzajem, a także Niemcami, na których terytorium prowadzą swoje szpiegowskie gry.

Dwudziestopięcioletni Leonard Marnham to typowe "niewiniątko", mężczyzna kompletnie nie znający się na kobietach. Onieśmiela go zbombardowany kraj, w którym mieszka, tajna praca, którą wykonuje, a także Amerykanin Bob Glass, pod którego kierownictwem pracuje. Leonard spędza większość czasu pod ziemią, pracując przy sprzęcie radiowym na wyczerpujących, szesnastogodzinnych zmianach, a jego jedyną pociechą jest Maria, kobieta starsza od niego o pięć lat, która zapałała do niego sympatią.

Z upływem dni Leonard przyzwyczaja się do rutyny, a jego romans z Marią rozwija się aż do zaręczyn. Maria jest jednak kobietą z trudną przeszłością - były mąż, bandyta, co jakiś czas wdziera się w jej życie. Epizody stają się coraz bardziej brutalne, aż pewnej nocy wszystko wymyka się spod kontroli i kochankowie budzą się w koszmarze. Od tego momentu historia przenosi się na terytorium Alfreda Hitchcocka, a scenariusz jest dziełem Stephena Kinga.

Jak już wspomniałam na początku, choć pozornie jest to thriller (i można go czytać w ten sposób), dla spostrzegawczego czytelnika znajdzie się tu wiele niuansów. Subtelny komentarz na temat różnych narodowości i tego, jak podteksty ich narodowych charakterów wpływają na ich relacje osobiste, jest zachwycający. Również "niewinność" podejścia Leonarda do kobiet jest pięknie uchwycona. Na szczęście doświadczona Maria robi pierwszy krok i zwalnia Leonarda z odpowiedzialności w tej kwestii. Jednak później, w tragikomicznym epizodzie, kiedy próbuje "przejąć kontrolę", omal nie rozbija tego związku ponownie. Kluczowy rozdział, który stanowi sedno fabuły, jest pomnikiem umiejętności opisowych autora. Jest to wirtualna scena, którą można by bezpośrednio sfilmować, a jednocześnie jeden z najbardziej introspektywnych fragmentów, wnikający w głąb umysłu bohatera, graniczący ze strumieniem świadomości.

Niestety nie mogę powiedzieć nic więcej bez zdradzania fabuły… “Niewinni” to fascynująca książka, którą po prostu musisz przeczytać.

Za niewinność i za współpracę angielsko-niemiecką… takie słowa mówią do siebie na przyjęciu zaręczynowym Leonard, angielski inżynier, który został wysłany do powojennego Berlina, aby pomóc w próbie podsłuchania radzieckich linii telefonicznych, i Maria, tajemnicza niemiecka rozwódka, która wtajemnicza go w sztukę miłości. Zaledwie kilka stron później tracą niewinność w najbardziej makabryczny sposób, jaki można sobie wyobrazić, po czym współpraca angielsko-niemiecka schodzi na dalszy plan, a górę bierze dezorientacja i paranoja. To, co następuje potem, to jeden z najbardziej filmowych i żywych opisów pogrążania się w koszmarze w całej literaturze angielskiej - kilkadziesiąt stron pełnych horroru, męczących złych decyzji i zdrad, aż do zaskakującego zakończenia. To właśnie te kilkadziesiąt stron sprawia, że to, co mogło być nudną powieścią szpiegowską, staje się arcydziełem Iana McEwana.

Bo nie ma co się łudzić, “Niewinni” to arcydzieło McEwana. Wyróżnia się w jego dorobku jako powieść szpiegowska (lub przynajmniej jako próba takiej), ale posiada wszystkie cechy charakterystyczne dla klasyki McEwana: mroczną i pokręconą historię miłosną, seksualne spotkanie o dalekosiężnych konsekwencjach, ogromną wnikliwość psychologiczną, wielką siłę opisu i poczucie zbliżającego się końca. Od samego początku ma się wrażenie, że coś pójdzie źle, a kiedy w końcu tak się dzieje, efekt jest zaskakujący i czarujący. Hipnotyzująca jakość tekstu w drugiej połowie książki sprawiła, że nie spałem do późna w nocy, by móc ją skończyć. Po prostu musiałem wiedzieć, jak ta historia się zakończy, a nie mogę sobie wyobrazić większego komplementu dla autora niż to.

Jako powieść szpiegowska “Niewinni” mogą rozczarować fanów tego gatunku. Mimo że w książce nie brakuje wątpliwości co do tożsamości bohaterów (na przykład Maria pozostaje podejrzaną postacią aż do ostatnich stron), nie ma w niej żadnych spektakularnych pościgów, podwójnych przekrętów ani innych rzeczy, które kojarzą się z powieścią szpiegowską. I choć sceneria Berlina i atmosfera zimnej wojny są dobrze nakreślone, książka w mniejszym stopniu opowiada o politycznych rozgrywkach i intrygach niż o pierwszej miłości, radościach i trudach kochania się w zimnym domu, seksualnym przebudzeniu, obsesji, zaborczości i zazdrości. Jest to opowieść o miłości odnalezionej i utraconej, o niewinności utraconej i ponownie odnalezionej (do pewnego stopnia), i jako taka jest dość błyskotliwa - dorównuje bardziej znanym dziełom McEwana. Wielu autorów potrafi wyczarować dobrą, pełną zadumy, ale McEwan idzie o krok dalej, przekonując swoim zakończeniem, że życie, mimo całej swojej grozy i naszych błędów, jest warte przeżycia i że jest jeszcze czas, by zrobić to, co trzeba.