Narodziny czyśćca

Jacques Le Goff (1924–2014), uznawany za jednego z czołowych francuskich mediewistów, podjął się szczegółowego badania dotyczącego genezy chrześcijańskiej idei czyśćca. Efektem jego dociekań jest książka, która w połączeniu z „Historią raju” Jeana Delumeau oraz „Historią piekła” Georges’a Minois, tworzy francuski tryptyk na temat życia po śmierci. Wyniki badań Le Goffa różnią się od popularnych poglądów, według których koncepcja czyśćca miała być omawiana już przez św. Augustyna, a niektórzy przypisują jej obecność od VI wieku za pośrednictwem Grzegorza Wielkiego. Inni natomiast wskazują na koncylium florenckie w XV wieku jako moment, gdy czyściec stał się częścią doktryny Kościoła katolickiego. Chociaż o oczyszczającym ogniu, ignis purgatorius, wspominano już wcześniej, dopiero w latach 70. XII wieku, jak dowodzi Le Goff, pojawiło się pojęcie czyśćca jako odrębnego miejsca w zaświatach, znane jako purgatorium. Ta koncepcja, choć nie jest wspomniana w Biblii i nie jest uznawana przez inne religie poza katolicką, powstała z potrzeby czasów, dając żyjącym nadzieję na poprawę losu ich zmarłych. Jednocześnie wzmacniała rolę Kościoła jako pośrednika. Idea czyśćca wpłynęła na humanizację ludzkiego losu w kontekście wiecznego potępienia, ale stała się również powodem nadużyć w Kościele, prowadząc m.in. do handlu odpustami. Jacques Le Goff kończy swoje badania analizą „Boskiej komedii” Dantego, ale ich głównym przesłaniem pozostaje aktualne pytanie: czy czyściec miał złagodzić surowość piekła, czy raczej uczłowieczyć ideę abstrakcyjnego raju?