Najjaśniejszym katalog starodruków

Panegiryki, enkomia i inne formy literackie poświęcone polskim monarchom są fascynującym elementem spuścizny piśmienniczej, jakie odnajdziemy w starodrukach przechowywanych w Muzeum Narodowym w Krakowie. Korzenie tych celebracyjnych utworów sięgają starożytności. Greckie słowo "panegiryk" pochodzi od "Panegyricos", mowy wygłoszonej przez Isokratesa w 386 r. p.n.e. podczas igrzysk olimpijskich, gdzie zachęcał Greków do walki z Persami. Styl ten zyskał popularność w średniowiecznej i nowożytnej Europie jako odpowiedź na wyjątkowe wydarzenia, takie jak wstąpienie na tron, śluby dynastyczne, narodziny następców czy zwycięstwa wojenne — a nawet śmierć władców.

Renesans panegiryków w Polsce miał miejsce w XVII wieku, czyli w okresie baroku. Twórczość ta była poddawana stylizacji, które wykorzystywały symboliczne formy gloryfikacji zarówno w literaturze, jak i w sztukach plastycznych. Typowy panegiryk z tego okresu nie ograniczał się do prozatorskiej lub wierszowanej pochwały. Obejmował również starannie dobrane ilustracje, które często przybierały formę emblematu lub symbolicznego rebusu, eksponując godnych przodków bohatera tych peanów.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajdują się 262 spośród ponad 2100 panegiryków, dedykowanych królom i królowym Polski. Autorami wielu z tych dzieł są duchowni pełniący rolę pedagogów, związani z kolegiami jezuickimi i pijarskimi, a także retorzy z Uniwersytetu Krakowskiego. Ta literatura pochwalna odgrywała ważną rolę w edukacji młodzieży, starając się formować ich poprzez przykłady dawane przez czczonych władców.