Antysemityzm, emancypacja, syjonizm

Syjonizm jest ideą, która przekonuje o konieczności powrotu Żydów do Ziemi Świętej, określanej jako Syjon. W kontekście religijnym korzenie syjonizmu sięgają czasów starożytnych i opierają się na obietnicy danej przez Boga Abrahamowi. Jednak jego polityczny wymiar ukształtował się dopiero w drugiej połowie XIX wieku, gdy porzucono eschatologiczne aspekty mesjanizmu na rzecz konkretnego dążenia do odbudowy państwa Izrael. Momentem, który przyczynił się do konkretnego rozwinięcia tej idei, było wygnanie Żydów z Palestyny po klęsce powstania Bar Kochby. Mimo rozproszenia, żydowskie diaspory przez wieki podtrzymywały tradycję powrotu do Syjonu poprzez modlitwę i przestrzeganie świętych pism. Już w 1782 roku rabin Eliasz z Wilna nawoływał do powrotu, co później kontynuował serbski rabin Jehuda Alkai, proponując w 1840 roku transformację religijnej tęsknoty za Syjonem w postulat polityczny.

Przełomowe dla rozwoju żydowskiej świadomości narodowej były trzy zjawiska: antysemityzm, społeczna emancypacja oraz polityczny syjonizm u schyłku XIX wieku. Ważnym elementem okazały się przemiany zapoczątkowane przez Wiosnę Ludów, które przyczyniły się do narodowego odrodzenia w Europie Zachodniej, kiedy nacisk na kwestie narodowe zaczął rosnąć. W tej atmosferze, jak i pod wpływem rosnącego antysemityzmu, narodził się świecki ruch syjonistyczny, którego kluczowymi postaciami stali się Mojżesz Hess, Leon Pinsker, Max Nordau oraz Teodor Herzl, uznawany za ojca nowoczesnego syjonizmu.

Dwa istotne umysły filozoficzne, Mojżesz Hess i Leon Pinsker, przygotowały grunt ideologiczny dla rozwoju syjonizmu. Hess, zwolennik świeckości i socjalizmu, uważał, że idee oświeceniowe oraz europejski uniwersalizm, reprezentujące tolerancję i równouprawnienie, umożliwiły Żydom stanie się równoprawnymi członkami społeczeństw. Niemniej jednak zderzenie te z żydowską tożsamością spowodowało potrzebę stworzenia narodowej identyfikacji, która łączyłaby poczucie przynależności narodowej z uniwersalizmem społecznym. Dzieło Hessa, "Ateny i Jerozolima" (1862), wywarło znaczny wpływ na kształtowanie rodzącego się ruchu syjonistycznego. Rozwój syjonistycznych idei w Europie Wschodniej odbywał się za pośrednictwem ruchu Hibbat-Cion, który czerpał z koncepcji Hessa, ale również był silnie związany z rabiniczną tradycją religijną.