Zalecenia i przestrogi lekturowe (XVIXX wiek)

Zbiór artykułów zgromadzonych w tym tomie skupia się na różnorodnych aspektach odbioru tekstów literackich, naukowych oraz praktycznych poradników. Szczególną uwagę poświęcono historii czytelnictwa w kontekście politycznym, religijnym oraz kulturowym. W czasach staropolskich książki, zarówno rękopiśmienne, jak i drukowane, były luksusowymi dobrami, których lekturę promowano poprzez specjalnie komponowane wiersze, co opisuje Anna Sitkowa. Prasa oraz podręczniki savoir-vivre’u zachęcały do czytania nie tylko literatury pięknej, ale też książek praktycznych, jak poradniki czy publikacje naukowe, na co wskazują Bożena Mazurkowa i Anna Zdanowicz. Jednak zauważano także, że nieodpowiednia literatura mogła mieć negatywny wpływ na nieprzygotowanych czytelników, jak ostrzega Mariola Jarczykowa.

W okresie zaborów książki stały się nośnikami wartości patriotycznych, zastępując zakazaną edukację polonistyczną. To zjawisko opisują Grzegorz Nieć i Adrian Uljasz, podkreślając również rosnącą rolę kobiet w dzieleniu się swoimi wrażeniami z lektur, co omawia Małgorzata Komza. Choć kobieca emancypacja w tym zakresie nie zawsze była mile widziana, jak zauważa Agnieszka Paja, działania publicystów i aktywistów pozwoliły książkom wpływać znacząco na programy kulturalne różnych dzielnic i prowincji, co analizują Krystyna Kossakowska-Jarosz i Anna Karczewska.

Pomimo cenzury, zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej, co było przeszkodą w propagowaniu tekstów religijnych — jak zaznaczają Janusz Kostecki i Agata Muc — okres międzywojenny przyniósł zwiększone zainteresowanie doborem książek w bibliotekach szkolnych. Hanna Langer wskazuje na protesty przeciwko włączaniu do księgozbiorów publikacji o charakterze nacjonalistycznym i faszystowskim, na co zwraca uwagę Zdzisław Gębołyś. Równocześnie podejmowano wielopłaszczyznowe działania na rzecz podniesienia poziomu edukacji czytelniczej na wsiach, jak świadczą pamiętniki chłopów badających ten temat, co podkreśla Monika Olczak-Kardas.