Przez kraj czerwonego caratu

Wspomnienia Tadeusza Hołówki, wydane w 1931 roku w dwóch tomach zatytułowanych "Przez dwa fronty" oraz "Przez kraj czerwonego caratu", ukazują mniej znane losy polskich inicjatyw związanych z formowaniem własnych sił zbrojnych pod koniec I wojny światowej. W tych niezwykle osobistych zapiskach Hołówka, uznany publicysta, polityk oraz współtwórca idei prometejskiej, będący bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego, maluje żywy obraz ziem opanowanych rewolucją i bolszewizmem - dzisiejszej Ukrainy i zachodniej Rosji. Jako emisariusz polskiej sprawy docierał aż do Moskwy, gdzie miał okazję rozmawiać z takimi postaciami jak Trocki i Lenin. Niestety, Hołówka nie zdołał dokończyć swojego drugiego tomu, gdyż w sierpniu 1931 roku został tragicznie zamordowany przez ukraińskich zamachowców z organizacji OUN.

Po ukazaniu się książki, Wincenty Rzymowski tak o niej pisał: To dzieło, które wciąga czytelnika od pierwszej strony, przymuszając do lektury każdej karty aż po ostatnią. Choć wydarzenia historyczne opisywane przez Hołówkę, zwłaszcza te z ostatniego roku wojny na terenie Ukrainy, są nam w jakimś stopniu znane – jak chociażby rozpad i rozproszenie Legionów czy fiasko brygady Hallera – to pod piórem Hołówki zyskują nową jakość, zaskakują i wzbudzają na przemian lęk, gniew, a także nadzieję. Książka ta, niczym teatr historii, pozwala nam ponownie odkryć krwawą scenę rosyjskiej rewolucji, stając się kluczem do jej fascynującego uroku. Ukazuje ona Hołówkę jako człowieka, który z odwagą stawia czoła przeciwnościom, nie bojąc się walczyć o swoje ideały z pełną pasją i determinacją.