Tadeusz Hołówko - sylwetka autora

Pochodził z polskiej rodziny ziemiańskiej, która za udział w powstaniu styczniowym została zesłana na Sybir. Jego ojcem był Wacław (1855-1921), a matką Maria z domu Maciejewska. Ukończył gimnazjum w Wiernym, gdzie w czasach szkolnych nawiązał kontakt z organizacją Socjalistów-Rewolucjonistów. W latach 1909-1912 studiował nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu. Związał się z nielegalną Polską Partią Socjalistyczną (PPS) i za jej pośrednictwem związał się ze Związkiem Walki Czynnej, gdzie w 1910 przeszedł przeszkolenie na kursie w Krakowie. W 1912 został wydalony z uniwersytetu z zakazem studiowania w Imperium Rosyjskim, który został uchylony po upływie roku. Następnie przeniósł się do Galicji, aby rozpocząć studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w roku akademickim 1912/13.

W latach 1912-1913 pełnił funkcję sekretarza Zarządu Głównego Związku Stowarzyszeń Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. W 1913 wrócił do Petersburga, aby kontynuować studia prawnicze. Po wybuchu I wojny światowej przyjechał do Warszawy i stał się jednym z organizatorów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W tym samym czasie działał w PPS, będąc członkiem wydziału prasowego CKR i kierownikiem wydziału politycznego OKR w Warszawie oraz Pogotowia Bojowego PPS w Warszawie i na terenie Rosji. Po okupacji Warszawy przez Niemców został aresztowany i więziony w Salzwedel, Stendal i Celle Schloss pod Hanowerem w latach 1915-1916. Po uwolnieniu, które umożliwiał Akt 5 listopada, w 1917 współtworzył Stronnictwo Niezawisłości Narodowej i powrócił do działalności konspiracyjnej w POW, między innymi redagując prasę organizacji.

Po rewolucji bolszewickiej i wycofaniu się Rosji z wojny na mocy traktatu brzeskiego w marcu 1918, działał jako emisariusz POW na terenie Hetmanatu i w Moskwie pod rządami bolszewików. Swoje wspomnienia z tych czasów opisał później w książkach: „Przez dwa fronty” (1931) i „Przez kraj czerwonego caratu” (1932). W listopadzie 1918 uczestniczył w organizacji Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie i był jednym z redaktorów manifestu oraz wiceministrem propagandy w tym rządzie od 6 do 11 listopada 1918. W rządzie Jędrzeja Moraczewskiego oraz kolejnych pełnił funkcję naczelnika Wydziału Prasowego Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. W 1920 roku, podczas wojny polsko-bolszewickiej, wstąpił do Wojska Polskiego i został ciężko ranny 2 sierpnia 1920 w trakcie ataku na Tłoczewo. Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Od 1921 do 1925 był członkiem centralnych władz PPS, w tym Rady Naczelnej PPS, gdzie do 1923 pełnił funkcję sekretarza. W latach 1921-1925 był redaktorem naczelnym „Trybuny”, teoretycznego organu PPS, oraz dyrektorem Towarzystwa Wydawniczego „Ignis”. W 1925 roku pełnił rolę delegata PPS na kongres Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej w Marsylii, będąc członkiem Komisji ds. Europy Wschodniej. W tym samym roku przebywał we Francji, gdzie współtworzył towarzystwo i pismo La Promethee, promujące ideę oderwania narodowości nierosyjskich od ZSRR. Od 1925 do 1927 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Badań Spraw Narodowościowych i był jednym z czołowych publicystów socjalistycznych, publikując teksty głównie na tematy narodowościowe w „Robotniku” i „Trybunie”.

Bezskutecznie kandydował do Sejmu z listy PPS w 1919 i 1922 r. W latach 1922-1927 pełnił funkcję zastępcy posła z listy państwowej nr 2 (PPS), a także radnego Miasta Stołecznego Warszawy z listy PPS. Był założycielem Związku Zbliżenia Narodów Odrodzonych w 1921 r. Po przewrocie majowym w 1926 roku, zorganizował Związek Polskiej Inteligencji Socjalistycznej, a w 1927 wystąpił z PPS i rozpoczął organizację Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), popierającego rządy pomajowe. Pełnił funkcję członka Wielkiej Rady BBWR oraz prezesa regionalnej wileńskiej grupy posłów i senatorów BBWR. Był także działaczem Konfederacji Ludzi Pracy i zwolennikiem dożywotniej władzy prezydenta wybieranego spośród dwóch kandydatów: jednego wyznaczonego przez ustępującego prezydenta, a drugiego przez Zgromadzenie Narodowe. W latach 1927-1930 zajmował stanowisko naczelnika Wydziału Wschodniego w Departamencie Politycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W 1930 został wybrany na posła na Sejm III kadencji z listy BBWR w okręgu nr 61 (Nowogródek), gdzie sprawował funkcję prezesa klubu parlamentarnego BBWR i wiceprzewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych, a także był zwolennikiem polsko-ukraińskiego porozumienia i typowany na stanowisko wojewody lwowskiego.