Olesza. Kapitulacja i śmierć radzieckiego inteligenta

Arkadij Bielinkow był pisarzem, który zdecydowanie wyróżniał się w swoim środowisku, głównie za sprawą swoich kontrowersyjnych i często niepopularnych poglądów. Był osobą niezależną, odważną i chętnie podejmującą intelektualne wyzwania. Jego esej dotyczący dekabrystów jest jednym z najważniejszych tekstów w historii rosyjskiego pisarstwa publicystycznego, stawianym na równi z dziełami takich twórców jak Czaadajew, Hercen czy Lew Tołstoj. Książka Bielinkowa poświęcona Oleszy stanowi fascynujący obraz rosyjskiego pisarza, którego losy zostały dramatycznie zdeterminowane przez historię, prowadząc do ograniczenia jego twórczej wolności.

Sam Bielinkow, mimo iż był więziony podczas rządów Stalina, nigdy nie stracił swojego moralnego kręgosłupa ani niezależności myślowej. Jego eseistyka jest bardziej niż jedynie literackim tekstem; to literatura najwyższej próby. Jak zaznacza Adam Michnik, dla Bielinkowa kluczowym zagadnieniem nie była sama literatura, ale fundamentalna kwestia, bez której literatura traci sens — wolność. Temat ten przewija się przez jego książkę o Oleszy, którą w taki sposób należy interpretować.

Bielinkow mocno wierzył w nasz własny wpływ na wydarzenia życiowe. Twierdził, że brak wolności jest wynikiem świadomej zgody ludzi na tę sytuację. Inteligentni i utalentowani ludzie, jak podkreśla wprowadzenie Jerzego Czecha, niegdyś byli gotowi porzucić swoją wolność, służąc ideologii, rezygnując z rozumu i sumienia na rzecz powierzchownych recept cudzym zdaniem kompetentnych jednostek. W rezultacie taka postawa prowadzi do utraty mądrości, talentu oraz wrażliwości, zamieniając ludzi w biernych obserwatorów zła.