Odczytanie Listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej Organizacji Bojowej

„Biogramy” stanowią doskonałe uzupełnienie książki „Ciągle po kole”. Jest to niezwykła kompilacja ponad 300 biogramów epitafiów żołnierzy Żydowskiej Organizacji Bojowej. Tekst opiera się na liście wysłanej do Londynu przez przywódców tej organizacji w 1943 roku, która miała zachować pamięć o tych, którzy zginęli podczas powstania w getcie warszawskim. Marek Edelman, we wstępie, który chwyta za serce, zauważa, że getto warszawskie pozbawione jest cmentarza. Kości żydowskich bojowników spoczywają razem z gruzami zburzonego miasta, a ich popioły mieszają się z ziemią. Brak grobów, brak kamieni nagrobnych, brak nawet podstawowych informacji o tych ludziach i ich życiu.

Autorka, Hanka Grupińska, tworzy słowne miejsce pamięci, swoisty cmentarz. Łączy historie, a raczej ich fragmenty, dzięki czemu rekonstruuje fragmenty życia tych, o których zapomniano. Grupińska z niezwykłą starannością gromadzi fakty, zwracając uwagę na każdy, nawet najmniejszy szczegół, który może odkryć przed czytelnikiem znacznie więcej. Taka narracja pozwala poczuć ducha wielkiej literatury. Autorka nie zmienia ani nie tłumaczy języka bohaterów, pozostawiając go nietkniętym. Czasem to właśnie język, jak obraz, potrafi coś pokazać, niekoniecznie jednak wyjaśnić.