Nieprzezroczyste. Historie chłopskiej fotografii

Chłopska fotografia, skupiona na rodzinnych i osobistych ujęciach, nie ma zazwyczaj swojego stałego miejsca w archiwach czy instytucjach kulturalnych. Przez długi czas była niedoceniana i marginalizowana, co nie pozwalało jej uznawać za ważny element „dziedzictwa narodowego”. Niewielka liczba zachowanych zbiorów jedynie uwypukla to, jak wiele zdjęć i związanych z nimi historii zostało bezpowrotnie utraconych.

Fotografia nie jest przezroczystym medium; nie przedstawia rzeczywistości w sposób neutralny ani obiektywny. Podobnie jak historia, gdy prezentowana jest z jednej perspektywy, wymaga wielowymiarowej interpretacji, uzależnionej od kontekstu oraz dostrzegania wcześniej pomijanych elementów.

Agnieszka Pajączkowska analizuje wybrane zdjęcia wiejskie, wzbogacając swoje obserwacje rozmowami, zapisami historii mówionej, dokumentacją, mikroreportażami, teoriami, cytatami z esejów i nowymi przemyśleniami na temat historii ludowej. W centrum jej książki znajduje się pytanie o naturę tego, co widzimy oraz o to, czego fotografia nie jest w stanie uchwycić ani ocenić. Główna oś narracji nie dotyczy postaci uwiecznionych na zdjęciach, ale samych zdjęć oraz ich twórców – fotografów i fotografek, ich motywacji, technologii oraz roli w społeczności wiejskiej. Dzięki temu chłopska fotografia staje się kluczem do mniej oczywistego spojrzenia na historię Polski XX wieku.

Książka „Nieprzezroczyste” stanowi próbę przeniesienia uwagi na to, co zazwyczaj pozostaje w cieniu – na trzeci plan, tło oraz ludzi i wydarzenia poza kadrem.