Między Lachami a Budrysami. Szkice stosunków polsko-litewskich w dziejach najnowszych

Polska i Litwa to dwa kraje, których historia jest spleciona w wyjątkowy sposób. Zapoczątkowało to zawarcie w 1385 roku unii w Krewie, skierowanej przeciwko zakonowi krzyżackiemu. W 1569 roku unia została odnowiona i rozszerzona, co doprowadziło do powstania Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przez blisko czterysta lat losy obu krajów i narodów były związane, jednak później nastąpił ich trwały rozdział.

Pod koniec XIX wieku rozpoczął się litewski ruch narodowy. Od tego momentu relacje polsko-litewskie można określić jako będące w stanie chronicznego konfliktu, gdyż nie opierały się już na wspólnej przeszłości. Sporu między narodami nie ułatwiał także konflikt terytorialny, który w 1918 roku zdominował wzajemne stosunki. Głównym punktem zapalnym było Wilno, historyczna stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego, które ostatecznie w 1922 roku znalazło się w granicach Polski.

Druga wojna światowa przyniosła ze sobą wiele zmian i nowych konfliktów, wśród których najistotniejsza pozostawała kwestia przynależności Wilna. Zarówno rządy, jak i społeczeństwa obu krajów dążyły do realizacji swoich, często sprzecznych, wizji rozwiązania tego problemu. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, gdy oba kraje odzyskiwały suwerenność i niepodległość, dawne spory i urazy ponownie się ujawniły. Polska i Litwa stanęły przed wyborem: konfrontacja czy współpraca? Chociaż odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista, istotne jest, aby nie prowadziła ona do akceptacji dyskryminacji obywateli zamieszkujących nad Wilią i Niemnem. Poszukiwanie kompromisu oraz partnerska współpraca mogą przynieść korzyści obu stronom.