Litwini nad Morzem Łaptiewów

Pierwsze świadectwo Dalii Grinkevičiūtė zostało spisane na Litwie w latach 1949-1950 po jej ucieczce z Jakucji. Bez tytułu, znane obecnie jako "Wspomnienia", zapisy te zostały ukryte w słoiku i zakopane. Niestety, wkrótce po tym Dalia została ponownie aresztowana i zesłana na północ, a po powrocie nie udało jej się odnaleźć tych zapisków. Przez lata próbowała je odtworzyć, wierząc w ich wartość nie tylko dla siebie. Te starania zaowocowały licznymi notatkami, fragmentami oraz miniaturami, z których trzy są zawarte w niniejszym zbiorze. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych udało jej się stworzyć drugą wersję relacji, tym razem zatytułowaną "Litwini nad Morzem Łaptiewów". W tym samym okresie spisała też swoje wspomnienia z lat praktyki lekarskiej, które opatruje tytułem "Na ziemi ojczystej". Obie te prace, mimo istotnych różnic, są ze sobą mocno powiązane i wzajemnie uzupełniają opisane w nich wydarzenia. Razem tworzą dramatyczny dokument okrucieństwa, traumy i nieludzkości systemu, a jednocześnie ukazują siłę i szlachetność ludzkiego charakteru, kończąc się triumfem ludzkiego ducha.

Dalia Grinkevičiūtė jest postacią o ogromnym znaczeniu w zbiorowej świadomości Litwinów. Utożsamiają się oni z jej przeżyciami, które odzwierciedlają ich własny los, a jej postawa jest traktowana jako wzór postępowania w trudnych czasach. Jej wspomnienia, uważane za skarb litewskiej literatury XX wieku, są lekturą w litewskich szkołach, formującą młode pokolenia. Jestem przekonany, że autorka wolałaby zrezygnować z tej pośmiertnej sławy na rzecz odzyskania utraconej młodości zwykłej dziewczynki.