Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy

Latem 1915 roku, armia rosyjska, przegrywając z wrogiem, wycofuje się z Królestwa Polskiego oraz zachodnich terenów Imperium. Na wsiach ludzi straszą plotki o Niemcach, którzy mają brutalnie traktować ludność cywilną. Z okolic Lublina, Chełma, Łomży, Ostrołęki i Warszawy wyruszają konwoje załadowanych wozów, zmierzając w głąb Rosji. Na wschód od Białegostoku aż osiemdziesiąt procent mieszkańców opuszcza swoje domy. Podczas tej ucieczki, odbywanej w upale i bez dostępu do żywności czy wody, niemieckie siły powietrzne bombardują nie tylko wojsko, ale i uciekających cywilów. Drogi znaczą mogiły, a wiele ciał pozostaje niepogrzebanych, co prowadzi do wybuchów epidemii i masowych zgonów, szczególnie wśród dzieci.

Carowie nazywają tych uchodźców bieżeńcami i rozmieszczają ich po różnych rejonach Rosji. Kiedy próbują stworzyć nowe życie w odległych wioskach Syberii czy nad Donem, rewolucja wywraca do góry nogami ówczesny porządek, burząc fundamenty carskiej władzy i religii. Bieżeńcy są zmuszeni powrócić, tym razem do nowo powstałego Państwa Polskiego, a ich podróż ponownie staje się pełna dramatów i wyzwań.

Choć ponad dwa miliony ludzi mogło opuścić Polskę podczas tej masowej emigracji, bieżeństwo nie jest szeroko omawiane w podręcznikach historii. Wiedza o tych wydarzeniach przetrwała głównie dzięki relacjom potomków bieżeńców. Historie te pokazują różne perspektywy: życie ludzi zmuszonych do podejmowania decyzji w sytuacjach granicznych, chłopów, których świat rozpada się na ich oczach, oraz uchodźców, ofiar kolejnych konfliktów.

Prof. dr hab. Eugeniusz Mironowicz opisał te wydarzenia jako „znakomite opracowanie losów poszczególnych ludzi i całej zbiorowości doświadczonych kataklizmem wojny i towarzyszącej jej polityki”.