12 opowieści żydowskich

Książka stanowi nieoceniony zapis prac związanych z dwoma kluczowymi projektami historii mówionej: „Świadek żydowskiego stulecia” dla Fundacji Centropa oraz „Zapisywanie świata żydowskiego w Polsce” realizowanego przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. W ramach tych inicjatyw powstało obszerne archiwum rozmów, z których autorka starannie wybrała 12 niezwykłych historii polskich Żydów, urodzonych między 1909 a 1926 rokiem. Bazując na wspomnieniach, które bywają sprzeczne i fragmentaryczne, autorka skrupulatnie rekonstruuje codzienność żydowskiej społeczności w Polsce przed II wojną światową. Czytelnik zostaje wprowadzony w atmosferę żydowskich miasteczek poprzez domowe rytuały, zapomniane zwyczaje oraz przepisy na świąteczne potrawy.

Bohaterowie pochodzą z różnorodnych środowisk, reprezentując różne klasy i regiony Polski. W książce znajdziemy historie osób z rodzin w pełni zasymilowanych, ortodoksyjnych, zarówno zamożnych, jak i ubogich, posługujących się jidysz i/lub językiem polskim. Choć nazwiska tych osób nie są powszechnie znane, to opowiadane przez nich historie tworzą złożony obraz obecności Żydów w Polsce. Narracje koncentrują się przede wszystkim na trudnym do odtworzenia okresie przedwojennym, ale nie omijają również czasów wojny i okresu powojennego. Hanka Grupińska z szacunkiem podchodzi do języka, pozwalając swoim rozmówcom swobodnie wypowiedzieć się, nie korygując ich słów, co zachowuje autentyczny rytm intymnej rozmowy. W momentach, gdy brakuje słów, zwłaszcza w kontekście opowieści o Zagładzie, staje się delikatnym przewodnikiem, precyzyjnie wytyczając granice, za którymi pozostaje już tylko cisza.