Teokracja papieska 1073-1378

Pontyfikat Grzegorza VII, którego początek wyznacza analizowany przez prof. Adama Wielomskiego okres, zapoczątkowuje erę kluczowych odkryć w zakresie pojmowania i kształtowania teokratycznego porządku w chrześcijaństwie. Czas ten dobiega końca z nastaniem Schizmy Zachodniej w 1378 roku, częściowo będącej politycznym rezultatem kryzysu myśli scholastycznej wywołanego przez naturalistyczne i antyreligijne interpretacje Arystotelesa w XIV wieku, jak u Marsyliusza z Padwy i Wilhelma z Ockham. Od tej chwili refleksja na temat papiestwa zaczyna oddzielać się od głównego nurtu, stając się coraz bardziej świecka i rewolucyjna, aż do pełni oświeceniowego przewrotu. Już w pierwszej połowie XIV wieku obserwujemy zapowiedzi triumfu cywilizacji laickiej, m.in. w sporach Rzymu z Filipem IV Pięknym i cesarzem Ludwikiem IV Bawarskim.

Podstawowe kwestie badane w tym czasie dotyczą chrześcijańskiej władzy: jej genezy, charakterystyki i celu. Nasilające się zainteresowanie tym zagadnieniem wynikało z potrzeby reformowania obyczajów. Grzegorz VII, jako jeden z czołowych reformatorów, zdawał sobie sprawę, że Kościół nie zdoła oczyścić się z praktyk takich jak symonia czy nikolaizm bez uporządkowania stosunków z władzą świecką. Ówczesne monarchie, wykorzystując Kościół do umacniania swych politycznych instytucji osłabionych feudalizmem, stały na przeszkodzie wszelkim próbom naprawy. Świadomość tego problemu Grzegorz VII zdobył, będąc bliskim współpracownikiem Grzegorza VI, upokorzonego przez cesarza Henryka III. Reformy te były możliwe do realizacji tylko przy ograniczonym wpływie władzy świeckiej, której cele często stały w sprzeczności z celami Kościoła.

Zwycięstwo Grzegorza VII nad cesarzem Henrykiem IV zapoczątkowało dwustuletnią dominację papiestwa w sporze o inwestyturę. Pomimo chwilowych sukcesów cesarstwa, koncepcja Kościoła jako imperium systematycznie się rozwijała, szczególnie podczas pontyfikatu Innocentego III, który rościł sobie prawo do ingerencji pontyfikalnej we władzę cesarską z uwagi na jej grzeszność, oraz Innocentego IV, który próbował podporządkować sobie cesarza jako swojego urzędnika, co ostatecznie doprowadziło do upadku samej instytucji cesarstwa.

Kwestię władzy, która jest kluczowa dla politologów, badano równolegle z zagadnieniami dotyczącymi teorii państwa oraz struktury władzy duchowej i świeckiej. W owym okresie rozwinęły się fundamenty nowoczesnej myśli politologicznej i socjologicznej, które wciąż aktualne znajdują odzwierciedlenie w badaniach nad relacjami podległości i zależności między społeczeństwem a państwem.