Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego Tom 5

Piąty tom z serii „Materiałów do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej” skupia się na szczegółowej analizie dziewiętnastu kościołów i kaplic, które znajdują się w siedemnastu miejscowościach w południowo-zachodniej części dawnego województwa brzeskolitewskiego. Tereny te, ulokowane w pobliżu Brześcia i Kobrynia, przez lata doświadczyły licznych zniszczeń obiektów sakralnych — zaledwie garść z nich przetrwała, a tylko kilka działa dalej jako kościoły rzymskokatolickie. Ciekawostką jest, że dawne kościoły w Stawach i Wistyczach obecnie funkcjonują jako cerkwie prawosławne, co pozwoliło im zachować pierwotny wygląd.

Współcześnie wszystkie wspomniane miejscowości należą do obwodu brzeskiego na Białorusi, mieszcząc się w rejonach brzeskim, kobryńskim oraz drohiczyńskim, gdzie znajdują się Zakoziel i Popina. Zniszczenia z czasów II wojny światowej dotknęły między innymi kościoły w Żabince i Zaościu. Natomiast decyzjami władz radzieckich, budynki kościelne w miejscowościach takich jak Antopol, Horodzec, Popina i Dywin zostały przekształcone na użytki publiczne. Świątynie w Zbirohach, Popinie i Dywinie zostały całkowicie zburzone, podczas gdy kościół w Horodcu przebudowano na szkołę, zacierając jego architektoniczny charakter. Z kolei rozbudowany kościół w Antopolu pełni obecnie funkcję remizy strażackiej, jednak jako jedyny, zachował czytelną formę pierwotnej architektury.

Kościoły we wspomnianych już Stawach i Wistyczach, choć zamknięte, zostały przeznaczone na cerkwie prawosławne. Unikalnym przypadkiem jest także neogotycka kaplica dworska w Zakozielu, która przez lata popadała w ruinę, a niedawno doczekała się remontu. Natomiast kaplica w Hruszowej, wraz z dworem i folwarkiem, została zniszczona najprawdopodobniej po wojnie, kiedy majątek trafił w ręce kołchozu. W efekcie dawnych transformacji, jedynym kościołem, który działał bez przerwy, był ten w Kobryniu — zamknięto go w 1962 roku przez władze radzieckie, a jego wyposażenie przeniesiono do Narodowego Muzeum Sztuki Białoruskiej w Mińsku. Po rozpadzie ZSRR, ponownie powstały parafie w Żabince i Horodcu z nowymi wzniesionymi świątyniami.