Gusen. Pamiętnik dziennikarza

Stanisław Nogaj, znany jako dziennikarz i działacz niepodległościowy, odegrał również ważną rolę jako uczestnik powstań wielkopolskich i śląskich oraz porucznik Wojska Polskiego. W marcu 1940 roku został aresztowany przez gestapo i przewieziony do obozów koncentracyjnych w Dachau oraz Mauthausen-Gusen, gdzie pełnił funkcję pracownika kancelarii obozowej i organizatora meczów piłki nożnej.

Nogaj odczuwał silną potrzebę pisania podczas swojego pobytu w KL Gusen, gdzie dostał pracę dzięki znajomości języka niemieckiego i umiejętności pisania na maszynie. Po aresztowaniu w Sosnowcu jego głównym celem było zdobycie papieru i ołówka. Udało mu się zdobyć zeszyt z obozowego biura, ale kiedy początkowy notatnik skonfiskowano i zniszczono, znalazł nową kryjówkę na swoje zapiski pod podłogą baraku. Na końcu wojny, jednocząc siły z bratem również więźniem, odzyskali ukryte kartki, które stały się podstawą dla książki "Gusen. Pamiętnik dziennikarza" z 1945 roku. Książka ta opisuje brutalność obozu, który w porównaniu do Dachau był piekłem, a byli więźniowie Auschwitz gotowi byli tam wracać z ulgą. Jeden z niemieckich prokuratorów po wojnie przyznał, że sądził, iż zna Gusen, ale zawartość dziennika Nogaja ukazała mu zupełnie nową perspektywę.

Nogaj's dziennikarska relacja z Gusen, pełna precyzyjnych detali, odsłania grozę popełnionych tam zbrodni i okrucieństw. Mimo że większość zapisów z tej relacji nigdy nie została upubliczniona, ich ogrom potwierdza cała książka, zawierająca wszystkie ocalałe zapiski autora z KL Gusen. Już w 1937 roku władze niemieckie traktowały Nogaja jako wroga, co dobitnie świadczy o jego wpływie i zaangażowaniu w sprawy narodowe.