Grzebanie grzebania. Archeolog i grabarz w...

Jerzy Ficowski to postać, której różnorodna działalność często zaczyna opowieści o jego życiu. Kiedy mowa o Ficowskim, zazwyczaj wspomina się o jego licznych rolach: od badacza Schulza, przez eksperta od kultury romskiej, świadka Holokaustu, po poetę, prozaika, eseistę, tłumacza, "Człowieka Pogranicza", kolekcjonera, entomologa i opozycjonistę. Jednak, gdy przyjrzymy się bliżej jego dorobkowi, pojawiają się wątpliwości: nie zyskał on renomy jako schulzolog (krytykowano jego podejście biograficzne), etnolog czy etnograf (zarzucano mu brak profesjonalizmu), ani też wielkiego poety (często pomijano go w krytykach literackich), a jego proza nie zdobyła szerszego uznania. Nawet jako tłumacz, jego praca nie przyniosła mu ogólnego uznania, mimo że przetłumaczył setki stron literatury.

Zaskakuje, dlaczego tak było. Wielu współczesnych komentatorów wskazuje na jego "poświęcenie" dla zachowania pamięci, dokumentów przeszłości, przedmiotów, miejsc, ludzi, tekstów, obyczajów i kultur. Choć prace autora Pantarei spotkały się z kilkoma interesującymi interpretacjami, to jednak określenie jego działań mianem „ofiary” jest problematyczne, ponieważ, choć podkreśla jego niezwykłą twórczą osobowość, jednocześnie zniekształca jej obraz.

Pytanie pozostaje otwarte: kim naprawdę był Jerzy Ficowski? Pasjonujące i intensywne zainteresowania autora Regionów wielkiej herezji, które realizował z niebywałym uporem, sugerują, że powinien być postrzegany jako odkrywca. Altruistyczne zaangażowanie istotnie odzwierciedla jego działanie, lecz to entuzjazm odkrywcy zdaje się dominować w jego działalności życiowej.