Michał Bałucki - sylwetka autora

Adolf Bałucki, znaczący pisarz, komediopisarz i publicysta w okresie pozytywizmu, pełnił również funkcję prezesa krakowskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w 1885 roku. Wywodził się z rodziny mieszczańskiej — jego ojciec był krawcem, a matka, pochodząca z rodziny Kochmanów, prowadziła kawiarnię. Edukację rozpoczął w krakowskim gimnazjum Św. Anny, potem studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, zaczynając od matematyki i fizyki, a następnie zmieniając kierunek na historię i literaturę. W latach 1857–1864 uczestniczył w spotkaniach artystów w pracowni rzeźbiarskiej Parysa Filippiego, gdzie spotykał się z innymi twórcami, takimi jak Józef Szujski i J.K. Turski. Współtworzył także tygodnik społeczno-kulturalny „Niewiasta” (1861–1862) i pracował jako nauczyciel w Częstochowie.

Choć Bałucki nie brał czynnego udziału w powstaniu styczniowym, był zaangażowany w galicyjskich organizacjach spiskowych, wspierając stronnictwo czerwonych, co doprowadziło do jego aresztowania pod koniec 1863 roku i rocznego pobytu w więzieniu. Przeniósł się na krótko do Warszawy między 1865 a 1866 rokiem, ale ostatecznie osiadł w Krakowie. Wraz z Alfredem Szczepańskim redagował kobiecy tygodnik „Kalina” w latach 1867–1868, a od 1869 do 1873 roku pisał felietony dla dziennika „Kraj” pod tytułem Tygodnik krakowski. Bałucki odniósł sukces w konkursach dramatycznych; w 1871 roku jego sztuka „Pracowici próżniacy” została nagrodzona, tak samo jak „Flirt” w konkursie „Kuriera Warszawskiego” w 1892 roku.

Na późnym etapie swojego życia Bałucki prowadził polemikę z ruchem młodopolskim, a szczególnie krytyczny wobec niego był Lucjan Rydel. Rozgoryczony niepowodzeniami i przygnębiony własną nerwicą, Bałucki tragicznie zdecydował się na samobójstwo — w październikowy wieczór na krakowskich Błoniach, w pobliżu wejścia do Parku Jordana. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim bez ceremonii religijnej, mimo prób interwencji ze strony znaczących osobistości, jak marszałek Andrzej Kazimierz Potocki i tajny radca Antoni Wodzicki. Kardynał Jan Puzyna stanowczo odmówił pogrzebu kościelnego, co wywołało szerokie niezadowolenie publiczne w Krakowie.

Po jego śmierci mieszkańcy Krakowa zebrali fundusze na pomnik, który został odsłonięty w 1911 roku, w 10. rocznicę śmierci Bałuckiego. Pomnik, autorstwa Tadeusza Błotnickiego, został umieszczony wśród zieleni Plant za Teatrem Słowackiego z uwagi na sprzeciwy konserwatywnych kręgów wobec planowanej lokalizacji przed teatrem.

Bałucki należał do grupy „przedburzowców” — pisarzy debiutujących przed powstaniem styczniowym, na styku późnego romantyzmu i pozytywizmu. Zadebiutował w 1860 roku w „Gwiazdce Cieszyńskiej” wierszami „Do ojca” i „Niedzielna pieśń pastuchy”. Jego pierwsze powieści „Przebudzeni” (1864) i „Młodzi i starzy” (1866) były zainspirowane wydarzeniami powstańczymi. W latach 70. XIX wieku stał się jednym z czołowych propagatorów pozytywizmu w Galicji, pisząc powieści tendencyjne z bohaterami reprezentującymi różne warstwy społeczne.

Jego późniejsza twórczość skupiła się bardziej na krytyce rzeczywistości — ukazując jej zbrodnie, kapitalistyczny wyzysk i socjalistyczne demagogie. Wśród jego dzieł znalazły się powieści jak „Z obozu do obozu” (1874) czy „Błyszczące nędze” (1870). Jednocześnie Bałucki tworzył satyry polityczno-obyczajowe oraz pozostawał wierny tradycji komedii i farsy zapoczątkowanej przez Aleksandra Fredrę.

W swoich komediach, Bałucki często wykorzystywał tematy codzienne, szukając humoru w rozdźwiękach między słowami a czynami bohaterów, a także w sytuacjach komicznych. W swych felietonach krytykował niedojrzałość społeczną i serwilizm, a jego dramata były jednymi z najczęściej wystawianych w tamtym okresie. Jego twórczość pozostaje ważnym świadectwem epoki i kultury polskiego pozytywizmu.