Zygmunt Szczęsny Feliński, Pamiętniki

Pamiętniki autorstwa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, obejmujące lata 1882-1895, są wyjątkowym dziełem literackim dziewiętnastego wieku. Ich niebywałe walory literackie, piękny język polski i bogata wartość historyczna czynią je istotnym dokumentem epoki.

Feliński przedstawia szczegółowy obraz tak zwanych ziem zabranych, zaczynając od lat trzydziestych XIX wieku. Opisuje również spisek Konarskiego, jego lata nauki w Moskwie, emigrację we Francji oraz przyjaźń z Juliuszem Słowackim. Z kolei wątki o powstaniu wielkopolskim z 1848 roku i rewolucji lutowej i czerwcowej w Paryżu dodają kontekstu historycznego oraz dynamiki narracji. Druga część Pamiętników, obejmująca lata 1851-1883, stanowi cenne źródło historyczne. Dokumentuje studia teologiczne w Żytomierzu i Petersburgu, początki działalności duszpasterskiej, kierowanie arcybiskupią stolicą w Warszawie oraz czas zesłania. W okresie tym Feliński pełnił znaczącą rolę kościelną i polityczną, będąc świadkiem oraz uczestnikiem kluczowych wydarzeń, takich jak powstanie styczniowe. Jako gorliwy patriota kierujący się chrześcijańskimi wartościami, sprzeciwiał się powstaniu, co doprowadziło do jego niepopularności zarówno wśród społeczeństwa, jak i duchowieństwa. Jednak po represjach skierowanych przeciwko powstańcom zdecydowanie opowiedział się po stronie narodu, co przyniosło mu zesłanie i utratę stanowiska.