Polska anarchia

Czy warcholstwo i skłonność do anarchii są inherentnymi cechami Polaków? Paweł Jasienica w swoim pośmiertnie opublikowanym zbiorze esejów polemizuje z tym powszechnym stereotypem, podsycanym między innymi przez literaturę Sienkiewicza. Dokonując analizy historii Rzeczpospolitej od XVI wieku oraz badając przyczyny jej upadku, stwierdza, że "Nieprawdą jest, że Polacy nie umieją korzystać z wolności, prawdą jest natomiast, że wielu Polaków lubi nadużywać władzy". Jasienica zwraca uwagę, że to magnateria, manipulując szlachtą, stanowiła rzeczywistą warstwę anarchizującą, podczas gdy niższe warstwy cechował silny instynkt państwowy. Szczególną uwagę poświęca kontrreformacji, której przypisuje rolę jednej z głównych destrukcyjnych sił, obok egoizmu, prywaty oraz żądzy władzy i przywilejów. Ta niezwykle dobrze napisana i pełna pasji książka ukazuje imponujący erudycją obraz ostatnich dwóch stuleci Rzeczpospolitej, stanowiąc istotny element wciąż żywej debaty o charakterze narodowym Polaków.