Pokonani. Dlaczego pierwsza wojna światowa się nie zakończyła (1917-1923)

Panorama chaosu, który ogarnął Europę po zakończeniu pierwszej wojny światowej, wstrząsnęła kontynentem. Imperia upadały, a na ich zgliszczach powstawały nowe państwa narodowe. Dla Zachodu dzień 11 listopada 1918 roku symbolizował końcowy sukces i zakończenie konfliktów, które zniszczyły całe pokolenia. Jednak dla wielu krajów europejskich ta data była tylko początkiem nowych, bolesnych zmagań.

Robert Gerwarth, autor pracy opartej na bogatych źródłach, nawołuje do ponownej refleksji nad dziedzictwem pierwszej wojny światowej. Europa została zrujnowana nie tylko przez działania na frontach, ale również przez wydarzenia następujące po nich. Rewolucje, pogromy, masowe przesiedlenia – wszystko to przyniosło śmierć milionom ludzi, zanim w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowej wykształciły się niestabilne politycznie i ekonomicznie państwa. Zmęczeni wojną mieszkańcy, pełni poczucia krzywdy, szukali zemsty, którą miały im zapewnić totalitarne reżimy, takie jak Trzecia Rzesza. Echa konfliktów z lat 1917-1923 są odczuwalne do dziś.

Ernst Jünger uważał, że wojna była raczej początkiem przemocy niż jej końcem, stwierdzając, że nowo powstałe granice i społeczności naznaczone zostały krwią i żelazną ręką władzy. Max Hastings zwraca uwagę, że chaos ogarniający Europę w końcu doprowadził do stanu, w którym pokój był ceniony nawet ponad wolność. Richard Overy podkreśla aktualność tematu, ukazując jak korzenie trwającej przez wiek przemocy sięgają owego katastrofalnego okresu.

Książka Gerwartha spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem, łącząc w sobie aspekty historii militarnej, politycznej, kulturalnej i społecznej. Geoffrey Roberts chwali ją za umiejętne przedstawienie wydarzeń z użyciem bogactwa źródeł literackich i świadków. Natomiast Brendan Simms zauważa, że konflikt i rozlew krwi trwały dla wielu narodów aż do końca 1923 roku. Publikacja ta stanowi rewolucyjne opracowanie, które rzuca nowe światło na trudne lata powojenne.