Kompleks Portnoya

„Pośrodku żydowskiego znalazłem się żartu”

Cynthia Ozick, w artykule dla „Newsweeka”, określiła Philipa Rotha jako najodważniejszego pisarza w Stanach Zjednoczonych z powodu jego moralnej i politycznej odwagi, której częścią jest Portnoy.

Trzecia powieść Rotha, wydana w styczniu 1969 roku, wywołała duże poruszenie w literackim świecie ze względu na głównego bohatera, którego intensywność emocjonalna przyciągnęła wielu czytelników. Alexander Portnoy, urodzony w 1933 roku w Jersey City w żydowskiej rodzinie i wyróżniający się niezwykłym IQ wynoszącym 158, podczas sesji z terapeutą analizuje z brutalną szczerością swoje życie i rodzinę. Z matką, której kontrolujący instynkt obejmuje wszystko, nawet dietę i nawyki wydalania jej syna, oraz z ojcem, który od zawsze cierpi na problemy żołądkowe. Alex opowiada, że „Żyd, którego rodzice żyją, jest na ogół biorąc bezradnym niemowlęciem”, co ilustruje jego zmagania z rodzinnymi więzami, prowadząc go w inną niewolę – nałogowych erotycznych fantazji.

Monolog Alexa jest kamieniem milowym w literaturze amerykańskiej i światowej. Dla jednych to manifest pokoleniowy, dla innych – mocny, ironiczny komentarz, gdzie refleksje na temat seksualności współistnieją z rozważaniami o polityce i religii. Postać Portnoya, stworzona ponad pięćdziesiąt lat temu, stała się częścią kanonu literackich bohaterów, wciąż pozostając aktualna, intrygująca i prowokująca do myślenia.

„Kompleks Portnoya” został uznany za jedną ze stu najlepszych anglojęzycznych powieści XX wieku według Modern Library, jak również znalazł się na liście najlepszych powieści anglojęzycznych lat 1923-2005 magazynu „Time”.

Publikacja „Kompleksu Portnoya” otwiera nową serię dzieł Philipa Rotha wydaną przez Wydawnictwo Literackie, będące jedynym wydawcą jego twórczości w Polsce.