Historia jako narracja i doświadczenie w tekstach

Książka autorstwa Katarzyny Szkaradnik to szczegółowa reinterpretacja autoportretu trzech postaci: Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły. W tej publikacji spojrzenie na ich osobiste historie łączy się z pogłębioną analizą społeczną i wspólnotową. Wyłaniający się z tego tła obraz koncentruje się na kluczowych tematach takich jak historyczność, lokalność, pogranicza czy język i ideologia, a wszystkie te aspekty składają się na ujawnienie wspólnych postaw omawianych bohaterów. Szkaradnik proponuje alternatywną wizję w stosunku do dominujących narracji w polskiej kulturze.

W centrum uwagi autorki znajdują się dwa sposoby ujmowania historyczności: jeden związany z narratywistyczną filozofią historii, który kładzie nacisk na dyskursywne zasady przedstawiania przeszłości, oraz drugi, akcentujący indywidualne doświadczenie historyczne w kontekście biografii, gdzie narracja pełni rolę integrującą. Wybór takiego podejścia jest uzasadniony przez praktyki pisarskie Szczepańskiego, Pilcha i Wantuły, którzy zajmowali się zarówno historiografią, jak i pisarstwem autobiograficznym, czyniąc z historyczności wyzwanie egzystencjalne i twórcze.

Szkaradnik z dużą wnikliwością bada dialektyczne napięcie wynikające z konfrontacji jednostki z wydarzeniami historycznymi, przyglądając się jednocześnie praktykom pisarskim bohaterów. Dzięki temu książka dostarcza unikalnego wglądu w twórczość postaci o wysokim poziomie intelektualnym, które, mimo że mniej znane, wnosiły innowacyjne spojrzenie na polskość i historię z perspektywy peryferyjnej.

„Historia jako narracja i doświadczenie” to nie tylko analiza, ale także hołd literaturze regionalnej. Przez pryzmat biografii Szczepańskiego, Pilcha i Wantuły, autorka odkrywa różnorodne wątki związane z tożsamością, pamięcią i procesem inkulturacji. Perspektywa porównawcza jest tu kluczowa, ponieważ pisarzy łączą więzy rodzinne i przyjacielskie, wspólne chłopskie korzenie, miejsce urodzenia czy wyznanie, co prowadzi do podobnego habitusu i zbieżnych motywów myślowych. Ich twórczość odnosi się do idei afirmatywnych w humanistyce, koncentrując się na rekonstruowaniu porządku zamiast na samych faktach historycznych.

Analiza takich motywów jak potraktowanie historii jako formy samowiedzy (zgodnie z myślą R.G. Collingwooda) i sposobu poszukiwania siebie jest także silnie obecna w książce, a egzystencjalny pierwiastek tej refleksji zasługuje tu na szczególną uwagę. Podkreślana jest tu formacyjna rola znajomości historii i humanistyki, co – jak pisze Hans-Georg Gadamer – może być impulsem do przekraczania własnych ograniczeń.

Katarzyna Szkaradnik, urodzona w 1987 roku, jest literaturoznawczynią i kulturoznawczynią, zajmującą się również redakcją tekstów. Jest autorką takich publikacji jak „Zmieszany zapach książek i jabłek”, a jej naukowe i literackie osiągnięcia zostały wielokrotnie docenione, m.in. w konkursach organizowanych przez Narodowe Centrum Nauki i Narodowe Centrum Kultury. Jej prace publikowane były w takich magazynach jak „Pamiętnik Literacki” czy „Czas Kultury”, a jej zainteresowania obejmują antropologię literatury, hermeneutykę i kulturę Śląska Cieszyńskiego. Prywatnie pasjonuje się musicalami.